24 January 2014

Bangladesh ramri-ah darkar 44!

January ni 18, 2014 chhun dar 11-ah Mizo Students' Union (MSU) Emergency Executive Meeting neih tur ni mah se ruahman lawkna fel tak kan lo neih tawh avangin Vanbawng Students' Union Executive Meeting lamah ka kal ta zawk a. Meeting zawh tlai dar 3-ah Ramhlun South-a Vanbawng Welfare Committee inthlannaah kan tlang nghal a. Uisa ei nghal tura inngaia rilru nuam taka inthlannaa ka awm laiin MSU President atangin phone call ka dawng a, function laklawh a nih avangin ka pick lo va, message ka hnutchhiat ta zawk a. Ani chuan SMS vekin khawthlang kal a ngaih thu leh ka hman leh hman loh mi rawn zawt a. Ka phur zawng tak a nih avangin function atangin ka chhuak a, uisa chânin kan haw ta vang vang a. Hetih lai hian tlai dar 4:30 a ni tawh.

Insiam chhung neuh neuh neuh nen tlai dar 6-ah Aizawl atangin kan chhuak thei hram a. A kalte hi mi panga — MSU President Zodinpuia, Treasurer Benjamin Lalnghaka, Executive Committee Member David Lalmuanpuia, driver leh kei kan ni. Rawpuichhip chu zar dar 8:30 velah kan thleng a. Rawpuichhip MSU Sub-Headquarters President RK Hnuna te inah zanriah tuihnai tak an lo buatsaih chu kan kil tlang a. Saza sa bai, arsa kan cial, zawngtah tui tak han ei chuan puar taka ei loh theih a ni lo. Chaw kan eikham veleh kan chhuak nghal a. Dar 11:30PM veleh West Phaileng kan thleng a, Tourist Cottage nghaktute kaitho chawpin chutah chuan kan innghat ta a.

Tlachawp tak meuh meuhva kal kan ni a, a tukah engtia kal zel tur nge tih ngaihtuahin kan buai hle. Silsury lama kal nge tha ang Tuipuibari lamah tih pawh kan zawt kual nasa a. Chutih lai chuan police lampang inleng kan nei ta a. West Phaileng SDPO Pu Vena sawmna angin police station-ah kan zu leng a, kan inkawm a. Chanchin te kan han inzawt a, Shillong MSU President hlui a lo ni a. Pu Vena pawh chuan kal tlang lo tur leh West Phaileng chhuahsan lo turin min ngen a. Kan haw ta a. MSU chungah thuneitu an awm lo a ni chek ang, kan thlennaah chawl kawi ta lo chuan Silsury pan chuan kan tlan ta vang vang a. A hnu, January ni 21-a rukbote lam tura Silsury a rawn thlen khan, "Patling leh patling kan indawr tawh a, in kal luih ka lo ring lo va. Kan naute ka dantir thei lutuk cheu asin maw le," tiin a phun nang nang a. Tum tak tak ni se ngaihthaa min kaltir lovin mi panga lek chu min han dan hneh dawn vei nen. Mizoram MSU a la hre chiang vak lo a ni ang e, ka ti rilru deuh a.

Tichuan, chawhnu herah West Phaileng kan chhuahsan a. Lallen, Saithah, Phuldungsei, Phulpui, Pukzing, Hnava kan paltlang hnuah tlai dar 6-ah Silsury chu kan thleng ta a. Hnava leh Silsury hi Chakma khua a ni tawh a. Silsury-ah hian kan lo biak lawk angin Forest Beat Officer Purna Nath inah kan innghat a, a felin mi a duat khawp mai. Ani hi Mizoram police CID te pawhin innghahna chaw eina leh thlenna bera an hman a ni.

Silsury hi in 700 vel niin Chakma hlang awmna a ni. Buddhist an tam ber a, Kristian hi in 60 vel an awm a, a hlanga an awmna hi in 16 vel a ni. Synod tirhin Missionary pahnih an awm a, mipa pakhat leh missionary nurse pakhat an awm a. Biakin pawh tha tak a ding a ni. Political party-ah chuan Congress an lian ber a, VC-ah pawh sawrkarna an chang mek a ni. Inthlan dawna an tar Pu Lalrobiaka poster a la tam hle. MNF-in an dawt a, ZNP leh BJP an awm bawk. Zirna lamah Primary School pakhat a awm a, Middle School hi pahnih awmin pakhat zawk hi SSA enkawl a ni. Mizo zirtirtu pakhat a awm nghe nghe. A khaw bulah hian Sazek lui (West Tuipui kan tih) a luang a, a lehlam chu Bangladesh ram a ni tawh a.

Tichuan, zanah tihtur tul te tiin kan buai nghal char char a. An khaw VCP kan tlawh nghal bawk a. Kan kal chhan ber chu — helhovin rukbo chhungte an rawn biaknaah, "Mizoram sawrkarin keimahni be lova pawl dang an biak char char avangin kan lungawi lo," an tih avanga anmahni ngei be tura kal kan ni ber a. A tul chuan an awmna hmuna kal chilh mai inhuama kal kan ni. Kan kal hi a lo tha pakhat hle a, Mamit-a Pu R. Lalzirliana lim an hal kha Silsury lamah chuan tuikuk 'in panga an hal' tiin a lo thang a, theih ang angin thil awmzia leh nihna diktak kan hrilh darh a. A tha remchang phian. Silsury kan thlen hian police CID tumah an awm lo.

Ruahmanna kan siam angin January ni 20, 2014 thawhtanni-ah chuan Chakma hel JSS (Santi Bahini) nen inbiakna kan nei thei dawn ta. Chaw kan ei kham veleh kan thlennaah an section commander ve ve an lo kal a. An lo kalna hi ni khat kal a ni mai! Thlenin pa leh Silsury YCA president chuan tawng an let a, keini driver tel lovin pali kan awm thap a. Chawhma dar 10-a inbe tan kha chhun dar 12-ah kan zo ta hram a. Keini chuan rubotute kan biak theih dan tur min ngaihtuahpui turin kan ngen a, anni chuan harsa an tih thu te, a hlauhawm thu te, rukbote an chhuah theih nan theihtawp an chhuah thu te min hrilh a. Mahse, Mahmuam kan kal duh chuan min hruai theih tur thu min hrilh a, a hnuah harsatna kan tawk a nih chuan an mawhphurhna a nih dawn avangin an ngam loh thu min hrilh leh a! Thil tam tak kan sawi a, anni'n an hriat ang ang te min hrilh hreh lo va, thil tam tak kan hriat belh ta reng a. Hemi hnu hian zanah kan inbe leh a.

A hnuah YCA President chuan Mahmuam-a kan kal a hlauhawmzia hetiang hian min hrilh. "UPDF hovin an hruai chhuah chu kahhlum tur, ruang kalsan chu phûm tur, 'ruang phum loh tur' an tih chu tuman phûm lo vang," tiin. Hel nena kan inbiak dan zawng zawng te, hel kan biak zawng zawngte hi tarlan vek a rem loh avangin a pawimawh zual chauh ka han tar lang thuak thuak a ni.

Bangladesh Chittagong Hills-ah khuan hel chi hrang hrang — Naga hel NSCN, Tripura hel NLFT, Assam hel ULFA, Bodo hel NDFB (National Democratic Front of Bodoland), Tuikuk hel pali TNT,  BNLF (Bru Liberation Front of Mizoram), BLFM (Bru Liberation Front of Mizoram), BDFM (Bru Democratic Front of Mizoram), Chakma hel pathum JSS (Jono Songhati Somiti), UPDF (United People Democratic Front), SONGSTER te an awm a. Heng lo pawh hi hel pawl neuh neuh dang an la awm nual an ti a. Hengho hian area an nei theuh a, Mizoram ramri hnaih lam hi JSS (Santi Bahini) area a ni. Chakma hel ve ve mah ni se JSS leh UPDF hi an inhal hle a, khawii emawah lo intawng palh ta se an inkap nghal a ni mai. Vawiduailo an lo inkap tawh reng a ni. UPDF hi NLFT (National Liberation Front of Tripura) thlazar hnuaia awm an ni a, a rubotute pawh NLFT thlazar hnuaia awm an ni deuh ber awm e. Chutiang chu a nih avangin a rubotute kan hmuh dawn chuan UPDF an lo lang lo thei ta si lo va, JSS chuan min hruai an ngam ta chiah lo a ni.

Kan rilru a buai ngang mai. Thuthang tam tak kan hria a, awih tur nge awih loh tur tih ngaihtuahin kan buai hle. Chawhnu lamah Bangladesh ram chhungah kan lut a, Golden Bridge (an ti maiin ka hria) lam atanga lutin ramri depah hel pawl pakhat UPDF kan be leh a. Kan inbiakna hi JSS area a ni a, a ralmuang lo angreng viau. Mahse, JSS lam kan lo biak tawh avangin an lo haider ve a ni ang, harsatna kan tawk lo va. Hetah pawh hian rubotute kan biak theih dan tur min ngaihtuahsak turin kan ngen leh a, anni phei chu a harsa lehzual. JSS area chin vek a nih avangin an thei lo fithla thak a, thumum awm lovin kan let leh ta a. Tlaiah chuan UPDF Army Chief Roshik chu phone-in kan bia a, rukbote chu chhuah an nih tawh thu min lo hrilh ta a. (A hre hma pawl chu kan ni maithei) Bangladesh Chhippui lam biak kan tum a, kan hlawhchham a. Mahmuam YMA Secretary Pu Hriata kan bia a, chutiang thu a hriat loh thuin min lo chhang a. (Pu Hriata hian rukbote hi Mizoram thlengin a rawn thlah a ni) Ngaihdan siam a harsa ta hle mai. Zanah Roshik chu kan be leh a, an chhuah tawh thu bawkin min lo chhang a, a tuk lama chutiang a lo nih loh chuan Bangladesh Mahmuam-a luh thlak rawih chu kan rilruk ta a. YCA President Pari Purna pawh min hruai turin a lo inhuam khawp a.

A tuk zing chaw ei lai velin Mizoram CID ho chu an thuam famkim nen Silsury an rawn thleng ta rup a. Rukbote dawngsawng turin an inpeih ta khawp. Keini lah thleninpa hovin card kan lo deng mai mai a ni si a! An lo thlen atanga reilote-ah JSS lam atangin phone call kan dawng a, a rûk têin, Mizoram CID leh BSF te hriat lohvin an inhlanna tur lam kan pan a. A receive tur pawhin kan inpeih at tawh! Mahse, JSS lamin thlen dawnah ruahmanna dang an lo neih tak avangin kan receive ta lo mai chauh a. A hnuah CID lam an lo thlengthla chauh a ni. Lo receive ni ila CID lam chu an mualpho viau ang le!

Kan awmnaah hian aircel a hman theih a, a dang engmah a hman theih loh thung. Bangladesh call man a to hle a, minute khatah cheng 20 lai a ni. Aizawl lam kan phone a, topup cheng 500 man kan thuntir riap mai! A vaiin topup manah cheng 1000 vel kan seng awm e. Thil awmzia kan hre zel a. Chakma helte hian Mizoram sawrkar laka hmingthat an duh vek hi a lo ni a. Hel inhlanchhawn thuhlaa Chakma hel UPDF an lo lang daih pawh chumi vang chu a lo ni a. NLFT duhsakna changin UPDF-in Mahmuam thlengin an hruai a nih kha. JSS-in Mahmuam atangin Mizoram thlengin an rawn hruai a, kan mi biakte pahnih bik hi civil dress-a inthuamin Mizoram an rawn kai nghe nghe a, an thian dangte erawh Mizoram kai lovin an let leh a ni. YCA President khan rukbo pahnihte hi pumin a kar kai nghe nghe. Heng JSS mi pahnihte hi Mizoram Police CID te nen pawh an inchibai lawp lawp mai. Rukbote hi rawn hruai kher lo mah se palaite'n an rawn hruai thlen theih dawn tehreng nen! Mahse, a phenah thil dang a awm!

Kan inbiak lai khan anni chuan chhuah a nih thu hi thuthang angin an hre tawh a. "Kan kuta an awm thei a nih chuan nangmahni ngei kan hlãn ang che u," an ti ve tlat! Keini lamin, "CID an awm a, BSF an awm bawk a, an kuta hlan kha a him ber ang e. Rukbote chhuah an nih theih nana theihtawp chhuah tura lo kal mai kan ni," kan ti a. Anni lam khan kan kuta hlan tumin an rawn hruai kher a lo ni a. Mahse, Mizoram an rawn thlen dawn hnaihah an hotute lam atangin BSF leh Mizoram CID te kuta hlan turin thu a lo thleng a. BSF leh JSS hian inhriatthiamna thui tak an nei a, chu chu a chhiat an hlau a ni. (Kan inbiak hmasak ber zawh khan JSS pahnih kha BSF CID nen an inkawm nghal reng a!) Chumi avangin kan kutah an lo hlan lo chauh a lo ni a. Silsury khaw chhungah kan motor-ah an pahnihin an chuang a, an sawi anga kan kuta an hlan loh avanga an inthiamloh thu te min hrilh nual a ni. A awmzia berah chuan Mizoram CID hi tihchak a ngai a ni ber. Keini min hmang tangkai duh se a aia hmain rukbote an hmuh theih a rinawm.

JSS ho hi an polite em em a, Mizote an zah hle bawk. Kan inbiak hmasak ber khan keimahni min be turin an camp atangin tlaivarin an rawn kal a, zingah an lo thleng a. An let leh hnuah a tukah rukbote an rawn hruai leh a, mutmu pawh an tuah lo va, an inpekna a ropui takzet. Bangladesh pawisa taka 300 min pe nghe nghe. Zanah kan inbiaknaah hian an chhuah thu hi a chiang thawkhat tawhah kan ngai a, (UPDF Army Chief atangin chhuah a nih thu kan dawng nawn) an area paltlang a ngaih avangin harsatna awm lova rukbote'n Mizoram an rawn thlen theih dan tur te kan sawi ber a. UPDF-in rawn hruai tlang ta ngat sela chuan himdamin an rawn thleng hauh lovang! Kan duhthusam ang ngeiin anmahniin an rawn hruai thleng ta a ni.

Rukbote inhlanchhawnnaah hian hel pawl hming dang dang a rawn lang nual a. Hrethiam lo kan awm tâkin — NLFT-in an thiantha UPDF kutah an hlãn a, UPDF-in Mahmuam-ah dahin chuta tangin JSS-in Mizoram an rawn hruai thleng a ni. NLFT-in UPDF kuta an hlan kher chhan hi UPDF-in Mizoram sawrkara hmingthat an duh vang a ni a, NLFT blessing an dawng ve a ni ber mai. UPDF-in Mahmuam-a an dah hian anmahni helin an dah lo va, palaiin an dah a, JSS lamin Mahmuam atanga an lak pawhin anmahniin la lovin palaiin an hruai a, kawng lakah an zawm chauh a ni. Chutiang ni lovin anmahni lawngin inhlanchhawng dawn sela an inkah phawt a ngai! JSS hming lan chhan chu kan sawi tawh a; rukbote himdam taka Mizoram an rawn thlen theih nan JSS-in an hruai a ngai, kan tih tawh kha.

A hmun ngeia kan zu kal hi a lo tha hle a ni! A hmaa thuthang kan hriat tam tak kha a nihna diktak kan zu hria a. BSF hotute atang ngei pawhin thu tam tak kan hria a. (Kan haw lamin BSF lamin min lo phar ding a, an hotu bel thum nen minute 30 vel kan inkawm, kan inkawm tih lemah an vuivaina kan hnenah an thlen a ni zaw mah awm e. Darkar 7 lai Mizoram CID palaite an tiding tih vel thu kha an hre tho va, khatianga hmingchhiat an duh loh avangin thil awmdan dik tak leh thudik min hrilh) Thudik leh dawt tam tak kan hria a, thil awmzia kan hria a, tarlan vek chi a ni lem lo va, a tul ber lo bawk.

Mizoram CID kuta a awm hnuah lui kamah thlalakpuina neihho a ni a, kan thleninpa inah an chawlhpui a. CID lamin chanchin kimchang an report hnuah an chhuak ta a. Keini chuan kan zui nghal mai lo va, JSS ho chu ramri thlengin kan zu thlah a, lawmthu kan sawi a; thlenin te chhungkua nen thla kan laho va. Chumi hnu chhun dar 1:30-ah Silsury kan chhuahsan ta chauh va. Phuldungsei-ah CYMA President Pu Mabiaka hovin OB pathum leh CEC member thahnem tak an lo awm a. CID lamin rukbote chibai takngial pawh an lo phal lo a ni awm a, a zia lo khawp mai. CYMA hian rukbote chhuah an nih theih nan hmalakna tam tak a nei a, mahse, an tlangzarh ve vak vak lem lo. Engmah hre lova kan dem vak vak thin hi sim ila a tha ngawt ang. Lallen-ah MZP Vice President Pu Lalsangzuala te inah kan lut zawk a, amah pawh a awm lai a ni a. Thlalak pawimawh zual pahnih chu internet-ah kan dah a, zanah TV lam news-ah an hmang nghal nghe nghe niin an sawi.

West Phaileng kan thlen chuan MZP lam pawh an Asst. General Secretary leh Finance Secretary hovin an lo awm tawh a. West Phaileng-ah an huaihawtin rukbote an lo hmuak hi a lo ni a. Zanah Mamit lamah an zu zui tlang a, chu lamah pawh MZP huaihawt thovin a hmuahna hun an lo hmang a, Aizawl Vanapa Hall kawtah hmuak lehin a vaiin vawi thum an hmuak a ni. Keini chu Mamit-a tlang tawh lovin West Phaileng-ah kan riak a. A tuk zing chaw ei hmain an tlang chho va. Dapchhuah-a kan chawlh laiin rukbo hruaitute chu an rawn thleng chho ta a ni. Rawpuichhip-ah chaw kan ei a, hetah hian kan camera kan theihnghilh tih chu Lengpui-a Congress thalaiin an lo hmuak lai thla lak ka tum chuan ka hre chhuak chiah! (Thlalak pawh ka la rawn upload thei rih lo, camera a rawn thlen veleh ka rawn bel chawp mai ang) Sihhmui-ah Maxicab Association lamin an lo hmuak a. Tichuan, chhun dar 11 velah MSU-in a hmuahna programme an buatsaihna hmun Hunthar kan thleng a. Kan thlen hnu reilote-ah rukbote an rawn thleng ta bawk a.

Hetah hian MSU chuan rukbote chawimawi lovin CID Additional SP Pu Thangzuala leh a hote chawimawina hun kan hmang a, rukbote thla hualna kan hmang bawk. Sanglianthanga leh a nupui an inhmu chiah tap zawih zawiha an inkuah han hmuh chuan mittui a far lo thei lo. Patling mittui hru an tam khawp mai. An lawmpuiawm thlawt e. MSU-in a hrana a hmuahna programme a siam chhan hi zep awm lovin han sawi tlang law law ila. MZP lam hi joint-a programme siampui turin MSU chuan a han berawn chhin a, anni lam chuan a hrana siam an tum avangin harsa an lo ti deuh a. Chuvangin a hranin an siam mai a ni.

Tuikuk helhovin an duhthusam berah chuan Mizoram-a tuikukho hi tlanchhia se, Tripura-a transit camp-ah lut hum hum se, chhawmdawlna sum leh pai lut teuh teuh se an ti ber a. An helho hian transit camp atangin sum tam tak an lakluh avangin chu chu an tan a remchang hle. Hemi vang hi a ni ngei ang, inremna kawngzawh an neih dawn pawh khan MZP President Pu Lalhmachhuana chuan, "An thangah kan awk dawn lo," a lo tih reng ni. Tin, tuikukho hian camp-a faisa ringa hahdam taka awm chu an hreh lem lo. Mizoram-a chêngte aiin Tripura transit camp-a awmte hi an hahdam fe a ni. Tuikuk hi an mâwl vek lo va, an sual vek hek lo. Eng emaw thil a thlen apianga Mizoram tuikuk zawng zawng nen lam kan huaa an zavaia hnawhchhuah duhna rilru kan pu thin hi kan sim a hun. Fel tak tak an awm a, khua leh tui tha tak tak an awm bawk a, anni pawh hian rukbo hi pawi an ti a, a chhuah theih nan an phak ang tawkin hma an la ve a, ralti taka kan dah fo hi a tha lo hle. Mumal leh felfai taka Mizoram-a an awm loh kan duh tak tak a nih chuan an chanvo neih zawng zawng (an vote neihte nen lam) kan tihbo vek a tul ber.

JSS sawikai leh lawk ila. Rukbote hi sawrkarin pawisa pe ta se a pawisa dawngtu tur chu NLFT an ni an ti. An sawi leh zel danin, Bangladesh-a hel inkulh te hian Bangladesh BDR (Bangladesh Rifles) hnenah pawisa an chhunglut thin a, chuvangin sum an mamawh a ni. Chumi tur chuan rukbote hi pawisaa tlan ni ta se emaw, tuikukte hi tlanchhe ta se NLFT hian sum tam tak a hmu thei dawn a ni. "Sawrkarin pawisa a pe em?" tia kan zawhna chu JSS ho chuan, "Kan sawi thei lo, secret a ni," tiin min chhang.

11 January 2014

I awh i nei e

"Ka u, hmannia ka zin chu ka lênna te in a nuam lutuk."
"Khawiah nge i lên a?"
"Ka thiannute inah."
"Eng nge a nawmna?"

"In nuam leh ropui tak an nei a. An kawmthlangah huan zau tak an nei bawk a. Chutah chuan thlai chi hrang hrang an chîng a. An in awmna a laili tho bawk sia. Chênna atan ka awt lutuk. An chhungkua lah ni se hna rim leh hahthlak engmah an thawk bawk si lo. Ka u, ka thiannu anga awm ve ka duh e..."

"In nuam leh ropui kan nei lo a ni maithei e, mahse, kum 10 mi kan nih laia boral ta kan u leh naute nena kan lo khawsakhona in ngei kha kan tan a tluka hlu a awm chuang lo. Rinawm takin thlipui leh ruahpui min lo tawrhhanpui tawh a. Nghet takin tun thlengin kan tan liau liau a la ding zel a.

Keini pawn kawmthlangah huan zau tak kan nei ve tho lovem ni? Keimahni siam leh keimahni enkawl ngei mai khan huan dang zawng aiin nun a la tihlim ber tho va. A bul velah thing leh mau an to va, rahtlan sava chi hrang hrang an chiar nak nak reng a; thlai mai bakah thei chi hrang hrang kan chîng a. Anni'n sum tam taka an lei thin kha thawhrimna nen kan lei thin.

Khawpui hmun laili taka chên i châk a, rualawhna khawvel a nih avangin ka dem lo che. Keini chu kan bul leh a chhehvela awmte hian boruak tha, hriselna leh hlimna min pe a, awh tur dang a awm tawh lo. I thiannute in atangin ruahawhna bak i chhar chhuak lo va, chu chu thil hlu ber a ni lo tih hrethiam teh. Engtik lai mai pawha sava hrâm ri aia motor pît ri hriat leh ramngaw mawi tak takte aia thenawmte bang hmuh reng hi nin loh inring ngai suh.

Engmah thawk lova hahdam taka awm der der i châk hi dem mai tur i ni lo ve. Kan pileh pute pawn pialrala faisa ringa nun hi an châk ber a nih kha. Mahse, chu chu hlimna a ni lo. Nawmsakna aiin hlimna hi mihringte thlan zawk tur a ni. Kan thlan tla te hi eitur min petu thlan a ni a, a hlu bik asin. A luangliam riral ngai lo hi thlan hlu bik a nihna a ni.

I thlantla chhêm ro tura thlifim lo thaw heuh heuh lehzelte hian sawi ngaihna awm lo khawp hlutna an nei a. Chuti khawpa hlu a nih avangin a hmingah 'Chhemdam' an ti hial a. Chu thil chu khawpui hmun laili taka dawn theih a ni ngai lo. Nang erawh chuan hnathawh pahin i dawng thei a, kan ina i awm laiin rual i awt ngai lo rêng a, kan chênna hmun i chhuahsan veleh rual i awt ta chauh a nih kha. I awh kha i nei.

Ngaihtuah teh, chu hmun, leilung mawina leh ropuina zawng zawngin a hual velah chuan chhungkuain kan khawsa mek a. Hei aia ropui leh hlu hi Pathian-in pek tur che a nei chuang lo. Pathian thilpek ropui ber i nei tawh a, a dang neih tum reng renga i khawsak chuan i vanneihzia i hre hman lo vang a, i nui hman lo vang a, i hlim hman lo vang a, i hahdam hman lo vang a, i bula i damchhan kha i zawng kumkhua mai dawn asin."