28 August 2016

Incheina leh kei

Kum 2003 ni tain ka hria. Ka la hriat reng chu, pawl 7 kan zir kum a ni a, kum bul sikul kan kal tan ni chuan tlar hmasa berah ka thu a; ka hnungah hmeichhe pahnih an thu bawk a. Chumi ni chuan t-shirt nghawng bial, tukkhum hnuai zawn tet hi ka hâ a, chu chu ka hnunga thu hmeichhe pahnih chuan an kawk a, an nui an nui mai a, hrehawm ka ti hle. Anmahni kha ka haw lo va, mahse, ka t-shirt kha ka hua a. Rah hrual nawk nawk ka châk a, hâl ral daih ka châk a, min tizaktu a nih avangin ka haw ngawih ngawih a ni. Khami ni atang khan ka ha nawn leh ngai ta lo.

Dolly Parton-i 'Coat of Many Colors' ang em hi chu inbel ngai lo mah ila, kekawr mawngbel na na na chu ka ha rei hle. Mi nei zawkte lah hian silhfena pawp lo tur lai pawp awm te, tet lo tur lai tet awm te an hmu thei thin khawp a; heng thil zawng zawngte hi incheina ngaihthah leh ngainat loh vang a ni lo va, retheih vang a ni. Italian fashion designer lar Elsa Schiaparelli-i'n, "Hun khirh leh harsa tawn lai hian incheina hi thil huatthlala tak a ni," a lo tih hi a dikzia hre chiangtu ka ni.

Pawl 9 ka zir kum khan kum tluanin smartshoe ka bun tumtla thak. Hei hi ka smart vang leh smartshoe ka ngainat vang a ni lo, bun tur dang ka neih loh vang a ni. 1st yr BA ka zir kum khan sneaker pakhat ka bun tumtla thak bawk. Hei hi sneaker ka ngainat vang a ni lo, a dang bun tur ka neih loh vang a ni. M.A ka zir thleng pawhin pheikhawk hi a chhuat pawp thleng rakin ka bun thin a, fur ruahtui tlak lai hi chuan mawza chungah polythene ka bun hnan thin.

Sikula uniform inang tlang neih hi thil tha tak a ni. Thawmhnaw nei deuh leh nei lo deuhte inang tlang taka min khairualtu a ni a, sikul uniform hlutna hre chiangtu niin ka inhre ve. Collegeah chu chu a chiang zualin ka hria. T-Shirt hi a man a tlawm a, hak a nuam a, ka ngaina bawk. A rawng dák rak thlenga ha thin ka ni a, tun thleng pawh hian ka ni. Incheina ngainat loh hi ka inzir a ni lo va, ka neih miau loh avangin ngaina lovin ka awm lo thei lo a ni zawk.

Tun hnu, eng pawl pawlah emaw ka inhman hnu hian loh theih lohva neih baka inchei a ngaih chang a awm ta fo mai a, hrehawm ka ti thin. Ka thawh chhuah tawk chiah hi silhfen ka lei a, ka inbel thin; chu chu ka lungawina pawh a ni. Incheina atan sum pawh ka sêng tlem khawp. A chang chuan, silhfen hi min timilem lehzualtu niin ka hre fo bawk. A aia mamawh zawk dang ka ngah avangin incheina atana sum sèn hi hreh tak têin ka hreh a, hmun pawimawha kala thil pawimawh tih dawn hi ka buai ru fo rêng bawk.

An duh dana inchei tura min duhtu chuan a hmanrua min pe sela, ka inbel mai ang. Min pe thei dawn a nih si loh chuan an duh dana inchei turin min beisei suh se, tih hi ka ngaihdan a ni. Incheina hi min tizahawmtu leh zuamawma min awmtir theitu ni mah se, mi ropui kan nih leh nih loh hriltu a ni lo. Polish physicist, khawvel mihring piang tawh zinga Science subject pahnih (Physics & Chemistry)-a Nobel Prize dawng kawp thei awm chhun, Marie Curie pawhin silhfen pakhat bak a inbel ngai lo.

12 August 2016

Amah chauh lo chu

Ka awm lohvin min zawng a,
Ka haw tlaiin min nghak a,
Ka bo reiin min ngai a,
Ka awm tamin min thlahlel țhin.

Țawngțaiin ka hming a lam a,
Țhiante bulah ka chanchin a sawi a,
Diary-ah ka awmdan a ziak a,
Hre lote chu ka hming a hrilh țhin.

'Bawihte, i țha em?'
A ti fo va.
'Khawiah nge a awm?'
A ti âwl lo va.
'A lo haw tawh em?'
A ti leh nge nge țhin.

Ka duh loh zawng,
Duh a tum lo va;
Ka tuina apiang,
A lo tui thei zel a;
Ka hlim lohvin a țap a,
Ka hlim chuan a nui țhin.

Ni a sa a,
Khua a lum a,
Mi zâp a,
Mi chhêm dai țhin.
Thlipui a tleh a,
'Zahngai zahngai.'
Zan thim tak hnuaiah pawh,
'Hlau reng reng suh aw.'

Ka lungngaihin min hnêm a,
Ka țahin min thlêm a,
Ka sualin min hrem a,
Ka helin min vehthlem țhin.

Chutiang mihring chu,
Mi dang rêng an awm lo;
Ka nu chauh lo chu.

09 August 2016

Aadhaar Card leh Scholarship

Tun hnaiah Aadhaar Card-in sawi a hlawh a, kan Kristian ramah phei chuan UID hi 'sakawlh' ințanna ang thawthanga sawi zawm a awm avangin, kan ngaihsak țha duh vak lo va, siam hun lai pawhin siam tumna rilru pu kan tam lem lo. Kei pawh siam tumna em em nei ka ni lo va, mahse, scholarship/fellowship ilo vel zawng zawngah Aadhaar Card thil tel a ngaih tâk avangin buaipui a ngai lo thei ta lo. Aadhaar Card neih loh vanga scholarship dil theih loh emaw, fellowship lak theih loh emaw chu keini ang, kum khata cheng nuai khat pawh la la lut ve ngai lo tan company loss a ni mai.

India sawrkar-a Union Ministry of Human Resource Development chuan June ni 10, 2016 khan India ram puma University thuneitu sáng University Grant Commission (UGC) hnenah, scholarship dilna form-a aadhaar card mandatory turin order a lo chhuah tawh a. Chumi order zulzuiin June ni 29, 2016 khan UGC Secretary Jaspal S. Sandhu chuan university leh institution Vice Chancellors zawng zawng hnenah lehkha thawnin, financial year 2016-2017 chhunga sawrkar ațanga zirlaite’n hamțhatna a dawn zawng zawng, scholarship leh fellowship dilna zawng zawngah aadhaar card chu thil tel ngei ngei tur a nih thu a thawn chhuak ta nghe nghe a ni.

Hei mai ni lovin, Union Ministry of Minorities chuan July ni 14, 2016 khan India ram puma zirlaite scholarship dilnaah aadhaar card chu thil tel ngei ngei tur tiin order a lo chhuah tawh bawk. Aadhaar Card chungchangah hian India rama court rorelna sáng ber Supreme Court chuan, October ni 15, 2015 khan order a lo chhuah tawh a. India sawrkarin scheme lian tak paruk a kalpui — Public Distribution Scheme te, LPG Distribution Scheme te, Mahatma Gandha National Rural Employment Guarantee Scheme (MGNREGS) te, National Social Assistance Programme te, Prime Minister's Jan Dhan Yojana (PMJDY) leh Employees' Provident Fund Organisation-ah te 'an duh chuan' aadhaar card an hmang thei ang, a lo ti tawh a. Hemi hma September ni 23, 2013-a order a lo chhuah tawhah pawh, mandatory ni lova voluntary a nih thu tarlan a ni tawh bawk.

Unique Identification (UID) hi January ni 28, 2009 daih tawh khan launch a lo ni tawh a, a buaipui turin Unique Identification Authority of India (UIDAI) pawh din a ni. Hemi atan hian cheng vaibelchhe 6678.32 ngawt dah ni mah se, tun thlenga UIDAI expenditure chu cheng vaibelchhe 8980.62 a ni tawh. Khawvela national identification number project lian bera ngaih a ni. Tichuan, 'Act' angin March ni 11, 2016 khan Lok Sabha-ah pass a ni a, March ni 26-ah Gazette-ah notification chhuah nghal a ni. July ni 30, 2016 thleng khan India mipui vaibelchhe 103.6-in enrollment an ti tawh a, Mizoram mipui 4,80,645 (44.05%)-in enrollment an ti tawh bawk. India hmarchhakah chuan hma la țha tak kan la ni zawk a, Tripura phei chuan Congress sawrkar laia UID a rik țan ațangin an duh loh thu an lo sawi tawh a. Hei vang hi a ni mahna, tun thleng hian Tripura-a aadhaar issue tawh hi an state mipui 9.77% chauh an la ni. Manipur-ah 6.42%, Assam-ah 0.44%, Nagaland-ah 5.44%, Meghalaya-ah 5.15% te'n aadhaar hi an la issue laih laih a, keini aia buai hlei hlei an la ni.

Tun hnaiah Aadhaar Bill chu mipuiin an duh thlanna hmanga an hman theih turin Parliament-ah pass a ni a, mahse, 'The Aadhaar Act, 2016' a lo nih takah hian tihluihna a tel chho țan ta tih kan hre țheuhvin a rinawm. Hetianga tihluihna a lo awm chhoh tâkah hian ukil leh activist tam takin an dodal a. India danpui Fundamental Right-a 'Right to Privacy' a kalh a ni, te an ti a. Delhi ukil langsar tak Prasanna S. phei chuan, "Supreme Court order palzutna leh bawhchhiatna nasa tak a ni," a ti hial a ni. Indian social scientist leh economist lar tak Reetika Khera, tuna Indian Institute of Technology (IIT), Delhi-a Associate Professor ni mek pawhin, sawrkar laipuiin Supreme Court order a lo palzut fo tawh thu a sawi bawk.

Kan ramah pawh kan uksak lo va, zirlaite scholarship lakna turah a tel ngei ngei a ngaih tak avangin, zirlaite pawhin aadhaar card an buaipui a ngai dawn niin a lang a. Aadhaar Card la nei lo zirlaite'n aadhaar card siamna hun tam zawk an neih theih nan, scholarship dil theih hun chhung pawt sei tura sawrkar thuneitute'n hma an lak a țul hle a; thingtlang zirlaite tan pawha awlsam zawka aadhaar card siam a nih theih nana sawrkarin hma a lak a țul hle bawk a ni.

08 August 2016

Khawvel hi

Khawvel hi...

Mi hausate'n mi retheite an hnehchhuhna,
Mi thiltitheite'n mi hnuaihnungte an rahbehna,
Mi khawsatheite'n mi khawsak hniamte an hmuhsitna,
Mi thiamte'n mi harsate an awhfikna,
Mi fingte'n mi mâwlte an bâwl kualna,
Upa zawkte'n naupang zawkte an inhrosak khumna,
Mi chapote'n mi inngaitlawmte an diriamna,
Mi pamhamte'n mi dikte an tlànsanna,
Mi thawvengte'n mi lunglengte an velhna,
Mi sualte'n mi țhate an cheksawlhna,
Mi nunrawngte'n mi pawisawilote an sawisakna...

02 August 2016

I chhe keh

Lên lohvin vui si,
Lên lahin hui si;
Vên lohvin rui si,
Vên lahin nui si;
I chhe keh,
I chhe beh.

Pà hunah nêp the the,
Ka hmuhah zêp hni hne;
Pá dinhmun thup tê tê,
Fa neih țhulh thei si lo;
I chhe keh,
I chhe beh.

Mi ngaih bàn tum si lo,
Mi dang ngaihzàwn bâng lo;
Ri hleka phi chung,
Reh deuhva ri chúk;
I chhe keh,
I chhe beh.

Țhen dawna berul,
Țhen lohva changkha;
Țhian tura tlâk loh,
Țhian lohva laklawh;
I chhe keh,
I chhe beh.