30 April 2015

Țhalaite tana facebook țhat lohna

Pu Speaker, țhalaite tana facebook țhat lohzia sawi tura hun țha tak min pek avangin lawmthu ka sawi e. He thupui kan khel avang hian facebook hi țhatna reng reng nei lo leh chhe lailet der a ni tihna a ni lo va, amaherawhchu, a țhatna aia a țhat lohna a tam zawkzia hretute vek kan ni a, kan hman sual avangin a țhatna a hliahkhuh a ni.

A hmasa berin kristian țhalai tân a pawi — A tlangpuiin Mizo țhalaite hi chhun lama class kal emaw, hnathawk emaw, bazar emaw, thiante nena leng vel țhin kan nih avangin zanah facebook kan khawih nasa zual a. [Chhun leh zan online zat ațangin a hriat mai] Hei hian kristian rama kristian țhalaite inkhawm min tithatchhia. Facebook chhuah hma fe kum 2004 vela inkhawm zat leh kum 2014-a inkhawm zat chu a dang tawh hle ang. Tun hmaa peih lo chung chunga inkhawm țhinte’n Pathian nena inpawla ringtute nena inkawmho aiin facebook-a țhiante nena inkawmho an thlang tawh zawk ni te pawhin a lang.

Facebook addict tawh laklawh, țhahnemngaia inkhawm hram hramte pawhin biakin chhunga an la khawih țawk țawk tho a ni. Pathian thu chhiarna atana hun țha zawng zawng facebook khawih nan kan hmang zo va, facebook atanga thil țha lo kan lakluh zel si avangin kan thlarau nun thui takin a nghawng zui a; facebook chhuah hnua Pathian awm ring lo (atheist) an lo tam takzia chu facebook-ah vek hmuh theih a ni. Mi hlate hnuh hnaih tumtute tan chuan facebook hi hmelma lian tak a tling thei der tawh a ni.

A pahnihnaah chuan zirlai tân a pawi — Zirna uar hnam tan chuan facebook hi kan mita lungte awm anga hnawksak a ni chiang khawp. Class room-ah class lak laiin facebook kan khawih a, in lamah lehkha zir chungin kan online bawk a; nitina facebook kan luh țhin avangin kan ngaihtuahna a luah thuk em em a, lehkha zir turin concentration neih a harsa em em a, zirlai namnul mai mai leh la serious thei tak tak tawh lo an tam phah. Chungho chuan pass an duh tho si avangin fair lo taka exam an pawi ti lo va, chhawr tlak loh degree nei an pung a, chu chu ramin a tuar a ni.

A dawt lehah chuan hnathawktute’n an tuar — Sawrkar office-ah lut țhin chuan office computer-a lo facebook malh malh kan hmu fo țhin ang; kan member-te zingah pawh chutiang chu kan awm mai thei. Office hour-a facebook kan khawih nasat avangin dawrtu mipui lam kan ngaihthah phah a, tin, hna tam tak a pending a; sawrkar file reng reng a kal muang em em mai a nih hi. An hnaah concentration pe tak tak thei lo tam tak an lo awm tak avangin hna buai te, hnathawh fel tawk lo te leh buarchuar tam tak a lo awm țhin.

Tin, țhalaite zingah sualna a tipung nasa hle — Setana hian kan duh zawng leh ngaihven zawngah thlemna a lo dah zel a. Chutiang a nih angin kan țhalaite zingah facebook ațanga sualna hrang hrang chîng chhuak an tam phah hle.

Țhalaite hian facebook atangin zahtheih loh leh lerh kan zir chhuak a, țul lova inhnial leh hnial khàn țha tak tak kan zir chhuak tam hle a, chuta țang chuan hmelma tak tak kan siam a ni.

Facebook khawih nana zan hun tam tak kan hman avangin țhalaite’n zan mutna hun kan nei tlem a, zingah rei tak tak muin zing boruak țha leh bawng ti țha kan chân țhin.

Țhalaite zingah mobile phone ațanga facebook khawih kan tam a, kawng kal chunga mobile kheuh neuh neuh leh bih ngur ngur kan tam hle a; hei hian accident rapthlak tak a thlen thei. Ram dangah pawh facebook avanga accident tawk sawi tur an awm nawk tawh a; kan ram chhung ngeia kawngpuia accident tawk țhenkhat pawh hi kawnga kal chunga facebook khawih vang an nih ka ring.

Mobile phone screen te reuh tê atanga power tam tak lo chhuak hi mit hian a haw hle. Chumi avanga mitdel phah sawi tur hre lo mah ila, facebook hian tarmit dawr a tihhlawk sawt a rinawm. Mit a rim chuan lu na te a thlen thei a, taksa hriselna a tichhe thei a ni.

Facebook hi mi hrang hrang awmna a ni. Misual tak takte leh pawisak nei lote nen lam an awmna a ni. Chuvangin tun hmaa kan hriat ngai loh țawngkam bawraw tak tak leh rapthlak tak tak kan hmu a, hetiang nena nitin inchiahpiah chuan kan moral a tichhe thei hle.

Facebook hian kan țhalaite lakah sex a tihluar hle bawkin ka hria. Facebook-ah nula dukdak lo tak takte’n thlalak sexy tak tak an post a, mi awmherhte’n an saruak thalak te an upload bawk a, a țhenin group siamin thu bawlhhlawh tak takte an sawiho țhin a, hei hi fahrah tam tak hringtu bul a nih piah lamah pawngsual tam tak thlentu a ni tlat! Mahni inzuar țhinte’n facebook an hmang țangkai a, facebook ațanga sex partner nei tam tak an awm phah a, hei hian sex a tihluar em em a ni.

Tin, miin facebook a khawih nasat na na na chuan exercise a la tlem a, physical fitness lama a hniam avangin mental problem a thlen nasa thei a, mi a tiharhvang lo va, nun a tinguai a, psychological effect a thlen thei bawk a; țhalaite zingah nun beidawng leh mahni intihlum pawh an tam tâk hle hi.

Facebook hian kan society-ah pawh nghawng lian tak a nei. Țhian țha tak tak neia inkawmho țhin khan facebook kan tleipui a, khawhar hnem tura kalte’n facebook an hlimpui a, țhenawmte nena bai insuah țhin kha facebook-ah kan inrel ta a nih hi. Hetiang a nih zel avangin khawtlang lungrualna thleng pawhin a tichhia a ni.

Mahni inthunun thei leh a hman chintâwk hriate tân chuan facebook hi a țangkai hle a, mahse, chutianga a țha zawnga hman tum hi a tlem zawk kan nih țhin avangin Mizo țhalaite tan chuan facebook hi chhiatna thlentu mai a ni.

(Nikum khan kan nau pakhat chu an branch KȚP debate intihsiakna 'Țhalaite tana facebook țhat lohna' tihah a tel a, chutah hnawhsarum takin ka'n ziahsak ve a; a ngai ngaiin ka rawn dah chhuak a ni).

06 April 2015

Scholarship mamawh au thãwm

Nangmah rinchhanin kan lo bâ e inluah man.
I lo lan vat ringin kan lo hmeh vawksa kan.
Nangmaha innghatin silhfen hlui kan kalsan.
Min phatsan ta em ni, tunah kan tlaran țan?

I tel lo chuan Vibrio hman kan zuam nem maw.
Duhsaknaa i vurte'n min nuih, en teh saw.
An mamawh ang kan mamawh ve tho asin aw.
Chaw min ngheitir i tum ta em ni, vanlal-scho?

Leiba lo hnai, bat-huaia theihtawpin min țhing.
Țhiante scho lak tawh hriain kan lak tawh an ring.
Ba sum dilin duhsakna tel lo kut an thing.
Sum lut rêng awm lovin chhuah châk thawm a ri ring.

Sum tam pai ngaiin kan au ruai che scholarship.
Nang auh nan leh melh nan kan mit leh hrawk a thîp.
Hnawla hnutiang i chhawn fate kan chung a rip.
Hma lam beiseina zawng zawng puan angin i hlip.

MZU zirlai țheuh țheuh dinhmun a dang deuh.
Scho la tawhte'n an mamawh zawng an lei țeuh țeuh.
Scho la lote mamawh duhin kan țap keuh keuh.
Scho la tawhte'n scho la la lote min thlim hleuh.

Chhun thingpui inna tur em pawh țhiante'n min 'kawn.
A hmeh tur chhang takngial pawh tlawm dilin kan dawn.
Zahzelah sum pai lo kan kheuh kan mobile phone.
A nâ e, hei hi em ni an sawi depression?

MZUSC kan nei a, kan thla a muang.
Thla a muang sual lo vang tih ringin ke kan thluang.
Chhungte la'n min beisei sanpui keini ang duang.
A rûkin kan rûm ru reng tho, van a duai chuang.

Engtikah tak lo kal maw tiin kan au che.
Nghah reng mai hi i ninawm ta mah mah deuh e.
Pathian pawhin a fapa mal neihchhun min pe.
MSB pawhin an neihchhun min pe ve se.

Hma lam hun ngaihtuah pawh a har hle mai kan ti.
Phurh zawh leh tawrh zawh rual loh phurrit chu kan si.
Hmangaihna leh duhsakna aw pawh bengchhe ri.
Chutin tawn leh pawh kan zuam nem maw chhailaidi.

Kan mamawh tawh em mai, min pe ve tawh teh u.
Kan chanai kan tã tur ngei kan scholarship tur chu.
Eng pawh ni se tunah chuan dawn ve tawh kan phu.
Sum dawn tur nghah reng mai hi a ninawm turu.

04 April 2015

Lehkhabu chhuah chungchang

Thuziak lama tui, lehkhabu chhuah ve duh si, a chhuah dan tura kalhmang emaw, tih ngaihna hre lo tam tak an awm tih ka hria a; kei ve ngial pawh min lo zawt nawlh nawlhtu ka tawng thin a. Chung mite'n an lo tangkaipui zawk beiseiin lehkhabu chhuah dan (process), han tarlang zuai zuai teh ang. A mihring azirin a tihdan pawh a inang lo thei a, mahse, ziaktu chawrnote'n hei hi an tangkaipui ngei ka beisei.

Lehkhabu chhuah ve ka duh a, engtin nge ka tih ang?
A hmasain a thu chhuah tur i neih phawt a ngai a. A thu chu khawla i la chhu chhuak lo a nih chuan computer-ah i chhu chhuak phawt ang a; chu chu i print hma chuan a soft copy a ni. Chu chu a thiam leh hre deuhte proof reading (chu chu thuziak spelling dik lo emaw, tawngkam hman dik lo emaw lo endiktu tihna a ni) i neihtir ang a. Sum i neih chuan a soft copy chu printing press-ah i kalpui ang a, in inbiak remna angin a kal tawh ang.

Computer ka neih loh bakah typing ka thiam si lo va...?
Pawi lo. Computer i neih loh pawhin i hmelhriat computer nei an awm ang a, i hmansak thin mai dawn nia. Typing (khawl chhut) i thiam loh pawhin inzirna tur tha tak a ni nghal a, i lehkhabu puma i chhut chhuah vek hnuah chuan typing i thiam tawh ngawt ang. I thiam loh chu a neitu i zawt zel mai dawn nia. Kei pawhin ka lehkhabu hmasa ber Hmangaihna Tuboh kha ka thiante computer-ah ka chhu thin a, a tir lamah chuan paragraph khat chhut nan darkar khat chuang te ka hmang thin a nia. Ka chhut chhuah vek hnuah chuan ka thiam ve tawh lutuk!

Chhuah mai theihin ka chhu vek tawh a, mahse, sum ka nei si lo va...?
Chhuah mai theih tura i peih vek tawh chuan hah khat a zo va. Sum hi ziaktu tam tak mutan a ni. Tunlaiah chuan a tlangpuiin lehkhabu hi a vawi khatnaah copy 1000 bak chhu ngam an awm ta meuh lo. Phek 200-250-a chhah, copy 1000 chhut man chu Rs. 50000 vel a ni ang a; cheng 20000 tal chu i hmelhriatte tan pûk tur zawng la, chutiang i pûk theih chuan printing press neitute i biak thiam dan azirin installment-a rulh turin i chhuttir thei ang.

Keini ang mi retheite chu engtin nge cheng 20000 mi'n min pûktir ngam tehlul ang ni?
A ni viau mai! Pawisa i nei lo va, i lehkhabu publish-tu tur i hre mai bawk si lo va, i mangang a ni. Kawng hnih a awm thei ang. Pakhatnaah chuan Mizoram Publication Board a awm a; anni hi Chanmari-ah Art & Culture Department Directorate-ah an inkulh a, chutah chuan han dawr phawt mai rawh. Pahnihnaah chuan Synod Literature & Publication Board hian lehkhabu tha chu an chhuahsak hreh lo. Anni hi Mission Veng-a Synod Building-ah an inkulh a, chutah chuan va dawr phawt mai rawh.

Chhuah theih dan chu a awm mai a, mahse, a hralhna lam hi engtin nge?
I lehkhabu chu press lamin an chhut zawh hnuah i duh chuan a tihlar nan tlangzarhna hun i siam thei a, mahse, sum a hautak i ti a nih chuan i siam lo thei tho bawk. Press atanga lehkhabu i lakchhuah kha lehkhabu dawr hrang hrangah i dah dawn nia. Payment (pawisa pek nghal)-in 30% leh payment lohvin 20% an chang tlangpui. I lehkhabu kha Rs. 100 man a nih chuan a payment-tute'n Rs. 30 (30%) an chang dawn tihna a nih chu. Chuan, Synod pawisawi lo chi lehkhabu a nih chuan Synod Bookroom-ah zawrh turin dah la, anni hian a zawrhna lamah an thawhhlawk khawp a nia. Bu 200 atanga 300 an la tlangpui, payment lohvin. Baptist Bookroom-ah pawh chutiang bawkin. Chu mai bakah, kum tinin RRR Foundation scheme hmangin Mizoram State Library-in kum tinin lehkhabu an lei thin a, i lehkhabu bu hnih vel chu Mizoram State Library office, New Secretariat-ah i thehlut ang a, lak tur zinga a tel chuan an rawn hrilh che ang a, bu 200 atanga bu 459 thlengin payment lo rate-in an leisak ang che. A bak chu tawn chawpa hriat chi tam tak a awm thei ang. Lehkhabu pakhat i chhuah tawh chuan a bak chu a kal zat tawh ang.

Ka thuziak a ho sia, midangte chhiar tura chhuah chu ka zak deuh e...
I zah chuan chhuah lo mai rawh. I thuziak i zahpuia i iai a nih chuan ziak tawh lo mai rawh. Mi dawihzep tan eng thilah pawh hmun a awm lo. Thuziakmite, lehkhabu chhuah thinte hian an lehkhabu chu midangte lehkhabu aia tha an tih vanga chhuah an ni kher lo. An tui a, an chhuah a ni mai. Inkiltawihna te, inthlahrunna te hian hmasawnna turah min tithuanawp fo. Chhuah tawp la, tha tiin tha an ti ang a, tha ti lovin tha lo an ti ang. A vawi khatnaa mi zawng zawng tha tih tur lehkhabu chhuah i tum chuan i puitlin har hle ang.

Sawi duh dang i la nei mial em?
Tam tak ka nei a, mahse, tlemte chiah ka sawi ang. Lehkhabu i chhuah chiah hian, midangte chhiar turin i chhawp chhuak nghal tih hria la, mi fakna dawn i châk rualin mi sêlna dawn pawh i inhuam ve a ngai. I tui loh phah rawihna khawpa an sêlsak che chuan bansan nan ni lovin insiamthat nan hmang la, a lehpekah i phur hurhna khawpin an faksak tawh ang che. Midanga innghat chung chuan hlawhtlin a har tih hria la, hlawhtling tur chuan risk lak ngam a ngai tih hre bawk ang che. Mi dawihzep tan mi huaisente dinchanna khawvelah hian din chhuah a har tih hria la, harsatna tawk tura zuau i intih tlat chuan hlawhtlinna hmu turin tling lo inti ve ngam ang che. Dai la, a chin i hre zel mai ang.