07 May 2023

'Dawntliang' Thlirlawkna

Nunrema Rokhuma poetry bu dah khawmna Dawntliang hi phek 128-a chhah, hla 121 dah khawmna a ni a; cheng 100 man niin hla pakhat hi cheng 1 leh siki tling lo deuhvin kan lei tihna a ni a, a tlawm khawp mai. A kawm chei hi hmuh a nuam khawp mai a, Dawntliang sava pakhat dah niin, a bu chhung thu han chhiar chuan, thil inhmeh tak ni te pawhin a lang a; a kawm hnung lamah hian Pu R. Malsawmthanga (a ziaktu pa) hla tawi dah a ni bawk.

He lehkhabua hlate hi hlawm lian tak pahnihah a then theih a, chu chu khuarel (nature) hla leh hmangaihna hla (love poem) a ni. Heng hlawm lian pahniha rawlh luh theih chiah loh hla dang a awm nual bawk. Heng hlawm lian pahnih zingah hian khuarel lam hawi hla hi a tlem zawk ni mah se, a lehkhabu bul lamah a dah hmasa a; khuarelah rau rau pawh chungleng savate hian a lung an len ber niin a lang a, a kawmah a chuan mai bakah a chhung lamah pawh sava lamah a tang char char!

A ziaktu hian a hlaah khuarel hi chi hrang hrangin a tar lang a; a thenah chuan mihring nun nen a khaikhin a, a thenah chuan tehkhin thu siam nan a hmang a, a thenkhat nula hmel tha tak sawi nan te a hmang thul! Khuarel avanga a lunglenna atanga nungchate khawvel thlengin hmuh tur a awm. Thil chhinchhiahtlak tak mai chu, “I Hrang Lua E” hlaah hian khuarel thil chi hnih insualna hmuh tur a awm hi a ni. Thlipui leh ruahpui thawk chungchang a tar lannaah savate tana harsatna a thlen a hlauhpui avangin bâng tawh turin mihring biak takin a han bia a. Pi leh pute’n thlipui ruahpui a sur changa “zahngai zahngai” an ti thin ang mai khan,

Bang tawh mai la, khuangruah sur
Tin zai rel tawh la, kawla rum
Kian zai rel la, virthli hrang vel
Sirva tan i hrang lua e

tiin hmangaih takin a han chham a; hetah hian a hlathu mawina ai mahin a phuahtuin sava a hmangaihna thinlung hi a ropui ka ti.

Pathian thil siam khuarel thilte tel lo hian mihringte hi kan nung thei lo va; kan ni tin nuna kan mamawhna chu thuhran ni se, khuarel thil hian kan ngaihhlut zawng te, kan lunglenna leh suangtuahna a lo khalh nasa hle tih “Lunglen Hriltu” hla atang hian a lang chiang em em a. He hlaah hian ruahsur chu di ngaih tizualtu, thlifim leng vel chu lunglen hriltu a nihzia a hmuh theih a, hetah tak hian khuarel leh mihring khaikhinna (analogy of nature) a lo lang a, "Khuangruah sur pawhin ban zai a rel a/Di ngaih lai reng a bang thei si lo" a ti a. Ruahsur avangin di kan ngai a, ruahsur ban hnuah erawh di ngaih a bang leh tawh si lo lai tak hi a buaithlak deuh. Fur lai phei chuan a phuahtu hi ven a ngai hial awm e!

“Berhva Kawpchawi”-ah hian John Keats ka zuk hmu tlat mai a. ‘Ka hmu’ ka tih hian, a tih dan a la e tihna a ni lo va, John Keats themthiamna ang chi kha Nunrema hlaah hian hmuh tur a awm ka tihna a ni. John Keats khan a poetry pakhat “On the Grasshopper and Cricket”-ah khan The Poetry of Earth is never dead tia bul tanin, leilung rimawi chhuahtu hrang hrangte a tar lang a, he khawvela an awm chhung chuan lei rimawi (poetry) a awm reng tur thu a sawi a, khawvela khuarel hla (nature poem) ropui berte zing ami a ni. Chutiang deuh chiah chuan “Berhva Kawpchawi”-ah pawh hian, leilung rimawi chhuahtu hrang hrang a han sawi a. Tlaiberh nupa inchhai chanchin tar lanna mai a ni lo, a chawtani atan lelthang a kiutir a, a saum atan chhemdam thli a han tlehtir heuh heuh bawk a, chhiar zawng hian hah hi zuk tidam thei tak tak a! Kum zabi 18-na laia German poet lar Novalis (Georg Philipp Friedrich Freiherr von Hardenberg) khan, “Poetry chu ngaihtuahna hliam tidamtu a ni,” a tih chu he hla hian a dikzia a nemnghet a; tun hnai thangtharte khuarel hla zingah chuan a kiu ring ber pawl a ni ngei ang.

A khuarel hlaa thil chhinchhiahtlak tak pakhat, a phuahtu themthiamna lo lang chu, thli chi hnih — virthli leh chhemdam thlifim hman hun a hre tlat! ‘Virthli’ chu sava thlavang a hauhna hla “I Hrang Lua E”-ah a hmang a, Lalmama’n virthli chu,  Thinlai thawng biahthu keng em ni? (Virthlileng) a lo tih hial kha a nih avangin sava thlavang hauhna tham kha a ni reng lah tak a! Virthli a hman chiah khan savate thlaphanna tur kha kan va tawmpui (feel) thei hial mai a, ‘chhemdam thlifim’ te han hmang na sela chu a nêp se se viau ang. Chutih rual chuan “Berhva Kawpchawi”-ah chuan chhemdam thlifim chu mihring nun tinuamtu-ah a rawn chhuah ve leh thung a, "Mawi hluana lelthang kiu zarah/Chhemdam thlifim rawn leng velin/Muanna leh hahdamna rawn thlenin..." a ti a, chhiar zawng ringawt pawhin hah a tidam thei.

Sava, thli leh ruahpui chungchang a tar lanna hlate mai bakah hian, ni leh thla te, zan khawvel leh pangparte chu hlain a rawn chawi ngiai nguai a, heng thilte hian he lehkhabu te reuh te hi kâwn chei ang mai hian a tiêng chiai chuai mai a, a vul hian a vul chúk a ni ber. Tun hnaia Mizo poetry chhuak zingah chuan, khuarel hla bilh tel tamna ber a ni hialin ka ring. Chhehvel thil khuarelte hian thu leh hla a tihausa a, a bik takin tlangrama chengte tan khuarel (nature) malsawmna hi a nasa. Chu malsawmna, hlaa chawi vul a ni thin hi a lawmawm takzet a ni.

He hlabua hmangaihna hlaahte hian khuarel thil bawk a langsar leh a! “Thadang Hermawii” hi hla tawi tê mah ni se, chhiar nuam leh thu luang tha tak a ni a; a phuahtu, tlangval lungleng tak hian amah hnemtu atan nula hmel tha tak aiin thereng hrâm a thlang zawk a, "Zun ngai a riang min hnem ve la/Lelte, rawn kiu leh la a riang lawm nan" a han ti dap dap mai te chu a ngaihnawm em em mai.

He lehkhabu hi tun hnaia hlabu chhuak zingah acrostic poem tamna ber a ni maithei, 17 ngawt a awm. Chung zinga 13 chu hmeichhe hmingchawi a ni! Heng hmeichhe hming chawi acrostic poem-te hi hmeichhia a ngaia a rianna lam a tam em em mai lehnghal. Hla hrang hranga tlar thenkhat han tar lang ila: "I zuna uai val hi ka riang a" (Ramnunmawii) tih te, "I zun ngaia kur a riang lawm nan" (Lal Hruaizeli) tih te, "A zun ngaih hian chin lem a nei lo va" (Ka Hmangaih Che) tih te, "Theih ni se a kiangah run rem ila" (Lal Ruatfeli) tih te, "I zuna uai a riang hi" (Din Din I) tih te a ni hlawm a, heng hmeichhia zozaite hi a ngai em em vek thei mai hi talent ropui tak a tling :P “Rose Par Ianga Mawi” tih hla atang hian 'Rosi, ka hmangaih che' tih tlar a lo chhuak a. He hla hi 21.07.2017-a a phuah a ni a, pawl 12 a zir lai vel...

Acrostic kan tih chu, hla tlar tina hawrawp hmasa ber theuh lak chhuahin thumal awmze nei a lo chhuak thin a; Mizo tawng hriat leh hman thiam a ngai viau. Saitluanga hla “Tunge Ruati I Ngaihzawng” tihte pawh chutiang chu a ni. Nunrema acrostic poem zinga pakhat “Zalenna” hi tlar 7 lek ni mah sela, tunlai thalaite nun dan phung tar lanna tha tak a tling; zaleng zawngte zawn thin chu ‘zalenna’ a nih thu a sawi a. Khawthlang mai ni lovin kan Mizo thalaite zingah pawh individualism (mimal zalenna chawi vulna) hi a nasa tawh em em mai a, khawtlang nun hona atana dân tha tak takte kha hnawk an ti a. Chu chu khawvel ram tina thalaite nihphung a ni tawh a; chu hlimthla chu he “Zalenna” hla tawi têah hian hmuh tur a awm tel tlat a ni.

Admiration poem an tih ang chi, tute emaw thatna leh mawina, an ropuina sawi chhuahna hla a awm nual a, kan Mizo hla phuahtu zingah chuan PS Chawngthu hlaah te admiration poem ziarang hmuh tur a awm tha hle. Nunrema hlaah pawh hian “Vala Lung Tiawitu” tih te, “Tleitir Dawntuaii” tihte hi chutiang chu a ni a, PS Chawngthu-in, "Vangkhaw mawi sumtual mawiin dar ang leng se nui hiauvin/Thlir ka nuam e, chu mai tê chu ka chantawk" (Ka Lungkham Ber) a tih ang deuh khan, Nunrema’n “Tleitir Dawntuaii”-a "Thatnaina a hneh leng dawntuaii/Uai reng nang e a zunlengah" a tih ang chi te hian tu emaw nula mawina leh thatna a sawi chhuak chiang em em a, “Vala Lung Tiawitu”-a "A mitmeng van dumpawl ianga mawi" tia khuarel thil bawk nula hmel tha tehkhin nana a rawn hman te hi a lem a nuam tlat a ni.

Heng kan han tar lan takte bakah hian hringnun chaina hla, philosophical poetry te; hun chungchang chaina leh hunin hringnuna nghawng a neih dan tar lanna hla, chronopoetry te; nu leh pa hmangaihna emaw, nu leh pate leh fate inzawmna chungchang tar lanna hla, filial poetry te; sunna leh hriatrengna hla dirge poetry te; Mizo hlaa kan hmuh tam em em loh, chhanna awm si lo, zawhna hlira khat questioning poem han tih mai theih tur te; Rokunga “Mawina Sang Ber” thlawpa “Mawina Tichhetu” a phuahte hi sawi zau châk hle mah se, duhtawk dawn tawh mai ila.

A tawpna berah chuan, Nunrema hian poetic technique dan khirh leh khan a inphuartir lo va, rhyme scheme mumal tak nei “Tha Sensiari” tih leh, kan tar lan tak acrostic verse-te kha a za rual zinga kan hmuh chhun a ni mai a. “Ngai Rengtu Che” tih hla wordplay mawi tak hmanga phuah leh, hla tlem azawngah wordplay hmuh tur awm tih loh chu thu thluaithlum leh thlehkual vel pawh a tum vak lo niin a lang a, zalen takin a sawi tum a sawi chhuak a ni. Zalen taka sawi chhuak e ti chung siin, a theih chin chinah Mizo hlathu mawi tak mai kan neih sa, poetic word chu a zawm hram hram a, tawng tluang pangngaia hla phuah, prosaic verse hmuh tur a awm mang lo.

Poetry hi lui luang nen ka tehkhin thin a: lengkir atanga luang thla ri sang sang te, tuihawk ang maia luang hawk hawk te, dam taka luang dam dam te, luang ri kerh kerh te a awm thin a; Dawntliang-ah hian poetry te hi a luang dam dam a; a kamah chungleng savate hrâm ri leh lelte kiu hriat tur a awm bawk a; tin, a kawm ngei pawh nature hmanga tuam a nih avangin a chhiartute hahdamna a thlen a, Dr. Lalrammuana Sailo poetry bu hming Tidamtu Rimawi ang deuhvin, he lehkhabu hi tidamtu rimawi a tlingin ka hria a, chutiang tur pawhin a ziaktu hi duhsakna ka hlan a ni.


(Hei hi May 6, 2023-a MZP Conference Hall-a Lalnunrempuia (Nunrema Rokhum) poetry bu Dawntliang ka thlir lawkna a ni e — TSA).