24 November 2020

Zoram kawtchhuah tur chhim lam

November ni 13, 2020 (Zirtawpni) khan kan Speaker zahawm tak mai, kan bialtu MLA Pu Lalrinliana Sailo chuan, "I lehkhabu kan lo lei ve ang e" a tih avangin bawr takin a pisaah ka lut a. Lawm thu te ka hrilh nual hnuah kar thar lamah chhim lama an zin tur thu sawiin kal ve turin min sawm a. Kei lah chu, Saisihchhuahin lung a lo tihlen tawh sa, Arakan Army leh Burma sipaite inkah tawhna avanga Zochachhuah leh a piah lawka Zorinpui te lo ngaihven sa ka nih avangin, inngaihtuah buai map lovin ka lo 'aw' nghal hmak a.
 
Tichuan, November ni 17, 2020 (Thawhlehni) khan kan thawk chhuak ta a. November ni 19, 2020 (Ningani)-ah India leh khawchhak lam ram insumdawn tawnna kawngpui pawimawh tak ni tur, Zorinpui tia a hming an vuah chu kan va thleng a. Zorinpui hi Mizoram leh Burma inrinaa awm niin khua a ni lo va, Assam Rifles leh company hnathawkho awmna a ni; khaw tê an din chawp a ni ber a, Burma lampang zawkah a awm a, Chin state a ni âwm e. He hmunah hian kan MP (Rajya Sabha) zahawm tak mai Pu K. Vanlalvena leh Pu Vanlalzawma, Ex-MP (MNF Vice President) te nen kan ni a (party mi leh mi pawimawh dang dangte pawh an awm nual a).
 
A tuk tukleh, November ni 21, 2020 (Inrinni)-ah Saisihchhuah kan kal leh a. He hmunah hian chhun lai takah, chhimtuipui kamah tukthuan kan fâk a, a zawngchhangthlak hle. Puanin (tent) kengin zan hnih khat va riah a, a fintu luitê-a chakai man chu a châkawm hlein ka hria. Lui ral lehlam hi Burma a ni a, lui atanga hla vak lovah dawr a awm bawk a. An inhralh theih ni-ah chuan an inhralh hnem viau ang a, an inhralh loh ni-ah vêk vêk chuan an khua a har ve khawp ang. Zin report ang zawnga han ziah ka tum lo va, ngaih pawimawh zual eng eng emaw han thai ila ka ti a ni.
 
Indo-Myanmar border trade route, Lawngtlai atanga kawngpui lian tak insial ruah mai Kaladan Multi-Modal Transit Transport Project (KMTTP) hi kum 2011 atanga bul tan tawh niin, kum 2014-a zawh tura tih ni mah se, tun thlengin an la zo fel hlei thei lo; compensation a hleihluak em avangin an pamtul titih a nih kha. Kum 2014-a central-a NDA a rawn sorkar khan an tharthawh leh a, M/S EPI-C&C JV te'n Zorinpui to Paletwa, km 109-a sei chu cheng vbc 1518 hmangin an thawk mup mup a. Mizoram lam, Lawngtlai district-ah hian lei la dawh loh te, dawh mek te a awm nual bawk. Mizoram lam hi kawngpui a tlang tha thawkhat tawh a, Burma lam hi a la tlang hlei thei lo. Arakan Army (AA) te'n an tihbuai fo avangin hna a sâwt hlei thei lo a ni awm e (AA te tihbuai chhan hi sawi tur a tam ang).
 
Kan tar lan tak ang hian, Zorinpui (he hmun hi Lawngtlai atangin kan va lehlang a, tukthuan kan va ei a ni) atanga Paletwa (via Kaletwa) km 109 chauha hla (by road) a ni a, Paletwa atanga lawng chawlhhmun Sittwe hi km 158 a ni a, Chhimtuipui zai zaiah lawng hmanga thlen phei tur a ni. Tichuan, Sittwe atangin Kolkata hi km 539-a hla niin lawnglian hmanga inkalpawh/insumdawn tawnna tur a ni. Kan MP Pu Vena'n a sawi danin, Kolkata atanga Assam lama kan kalin Aizawl hi km 2000 vel a ni a; sea route hmangin, chhim lam kawng erawh km 1500 vel a ni dawn a, km 500 laiin a inthlau va. Raju-a te'n eng tikah mah min dang tawh ngai dawn lo bawk!
 
Saisihchhuah lampang ve thung tlêm han hrût ila. Mizoram lama khaw hnaih ber hi Pangkhua a ni a, Sangau atanga hla lo têah a awm a, Pangkhua atanga chhimtuipui (Saisihchhuah) hi km 7 vel leka hla a ni. Pangkhua atang hian kawng a tha vak lo va, furah chuan kal a har viau ang a, hmannia kan va tlawh tum chuan a khaw mi, kal thang deuh chu car hmangin an kal hlawm a ni. Pangkhua hi an fakawm khawp a, Saisihchhuah nena a inkar kawngpui siam nan, compensation cheng 1 pawh beisei lovin, ram hectare 12 lai mai an pe tawp a ni (Zorinpui route lam nen chuan a inang lo viau).
 
Hetah hian Burma nena a inrina hi chhimtuipui a ni a, a thlang maiah Tiau lui nen a infin a; a infinna lai hi furah chuan a hmuhnawm thei hle an ti. Burma lampang atang hian kawngpui lian tha takin a rawn pawh tawh a, hri hi leng lo ni sela chuan, thla thar December thlaah lei hi dawh tan an tum a; tunah pawh hian Burma lampanga a lei foundation tur te chu ruahmanna an siam vek tawh a; Mizoram lam erawh Pangkhuaah kawngpui pangngai a la tawp a; chhunzawm a nih theih nan kan CM leh MP te'n theih tawpin hma an la mek a ni. Zorinpui lam ang khan he laiah chuan hel pawl tibuaitu tur an awm lo va; hnai têah Mizo khua Thantlang a awm.
 
Chhim lam kâwl êng tur hi rambuai hma khan Mizo zawlneite'n an lo sawi lawk nasa tawh mai a. A tlangpuiin khawchhak ral lian (China a nih a rinawm) tur te, Mizoram independent (Zoram khawvar) tur te hi an hmuh dan a ni fur. Pastor Chhawna, Zawlnei Saikhuma, Pu Chawngkhupa, Pastor Darawia te hi kan hriat langsar deuh an ni a, mi dang pawh chhim lam thu sawi lawk an lo awm nual a ni âwm e. A bik takin Pastor C. Darawia hian Saisihchhuah chungchang hi a sawi chiang viau mai a. “Ka inchungah hian rangva ka la chih ang. Ka in chhakah hian motor kawng zau tak a la awm ang a, motor lian pui pui an la tlan zut zut dawn a ni," a ti a, Pastor Darawia hi Sangau khua a ni a, Sangau khuaah hian rangva mai ni lovin, concrete building tha pui pui a ding tawh a, kawngpui tha zet, alkatra-a luan dum ngei mai a tlang purh tawh nghe nghe.
 
Hei mai a ni lo, “Saisihchhuah-ah hian indona rapthlak tak a la thleng ang a, Saisihchhuah hi thisenin a bual dawn a ni!” ti hialin a sawi a, hei hi chu hunin a la hril ang. "Chhimtuipui kam, Saisihchhuah hi min entir a. A kam thing zawng zawng chu a lo kawlh zo vek a. Bomb te, silai tea kah vang a ni. Mi ruang leh thisen chu a lo awm put mai a, rapthlak ka ti em em a!" a ti a, "Sangau-ah Jeep kawng an la lai ang, Supply Centre pawh a awm bawk ang. Sangau atangin Saisihchhuah chu kawngin a chhun ang a, Haka atangin an rawn thleng ve ang. … Chutichuan, hei hi hre rawh u: Sangau leh Saisihchhuah-ah sipai an lo awm chuan niin chhiar la, ni tam i chhiar hman lo vang, indo a ni nghal ang. Aw Zoram, i Pathian tawk turin inpeih rawh!" a ti a ni.
 
Inlarna te, hrilhlawkna te ring lo hi awm ve a ni a, ring lo leh ngaihven lem lo tan pawh Mizo zawlnei hmasate thu hrilhlawk hi ngaihnep chi a ni lo va; tuna Zoram khawvar lo tuipui em emte pawhina an tuipui hi, thil âwm hliah hliah a ni zawk a ni. Zawlnei Saikhuma'n Zoram thih thuah khatna, thuah hnihna a lo hrilh lawk te hi hrilhfiahtute chuan thim thuah khatna chu Zoram buai (zalenna sual) kha a ni e an ti a; thim thuah hnih kan hmachhawn mek niin a lang. A then chuan 'tun hrileng, China atanga lo intan hi thim thuah hnih chu a ni ber e' an ti mek bawk. A âwm ang vek mai. A nih lem loh pawhin thim thuah hnihna hmahruai te pawh a ni mahna le.
 
Thim thuah hnihna atan hian China hi an pawimawh ngang mai a. Pathian mi langsar pathum, Zawlnei Saikhuma, Pastor Chhawna leh Pu Chawngkhuma te'n an lo sawi lawk vek tawh a. Zawlnei Saikhuma hian 'Khawchhak Hnam Kawlh' tiin a sawi a, Pu Chawngkhupa'n 'Khawchhak Zawng Hmaisen' tiin a sawi a, Pastor Chhawna'n 'Khawchhak Diar Khim' tiin a sawi bawk a. Hei hi China sawina vek niin a lang. Saisihchhuah kan tlawh tuma kan MP Pu Vena thu sawi pakhat pawimawh deuh mai chu, "Burma lam atangin kawngpui tha takin a rawn pawh tawh a, India (Mizoram) lamah a la tlang ve si lo va. Hemi tichiang tur google map (a hnai deuh atang leh a hla deuh atanga lak te) chu Union Defence Minister Rajnath Singh ka hmuhtir a. 'Burma lam atangin kawngpui tha takin a rawn pawh tawh laia India ram lama kawngpui la tlang ve lo hi ram venhimna a tiderthawng thei a ni' ka ti a, a ngaihven hle a ni," a ti a, kan MP hian an mar a dek thiam hle mai. kan Zawlneite sawi ang hian, he hmunah eng pawh thleng thut thei a ni ve tlat a ni.
 
Kan ziah chhunzawm zel chuan India leh China inkar thu te, China leh Burma inkungkaih dan te, Chinain KMMTTP tisukuk tura Burma hel a tanpui dan te, a dodal tura insumdawn tawnna kawngpui leh sea route lama hma a lak dan te sawi belh zel a ngai dawn si a, ka hriatnain a daih vek bawk si lo nen, duhtawk phawt mai teh ang.