Kan Generation Hian Ram Kan La Kaihruai Dawn

 'Ram kaihruai' han tih hian politics chungchang chauh ni lovin, kawng hrang hrang — zirna lamah, kohhran lamah, khawtlang leh vantlang inrelbawlna lamah, sumdawnna lamah, sorkar hna thawhna kawngah leh pawl hrang hrangte a kawk thei a. 'Kan generation' han tih hian, tuna kan rualpuite sawina a ni mai a ni.

Tuna kan thian, nêl leh ngam taka kan kawm bawrh bawrhte hi hun rei lo tê hnuah chuan, tar lan tâk nihna pawimawh tak tak chelhin, a hmahruaitu pawimawh an ni chho dawn. Tunah hian heng kawng hrang hrangah an inhnîmphum mek tawh a, an lût thûk zel ang a, an thil tihna kawngah a chhîp thlengin hmahruaitu an la ni dawn. Hei hi theihna leh thiamna a nih rualin, hun leh kumte'n a her chhuahpui tur ve rêng a ni bawk.

Tuna kan ṭhen leh rualte hi tun hmaa 'nakina kan ram hruaitu tur' tia an lo sawi chamchi tawhte kan ni a; kawng hrang hrangah 'ram hruai hna'-ah kan inhnîmphum der tawh. Zirlai kan nih laia 'nakina kan ram hruaitu tur' min titute khan politics lama ram kaihhruai hna chauh an rilruah a awm a ni maithei, mahse, 'ram hruaitu' hna hi a lo zau em em a, ril zawk a lo awm.

Lehkha kan zirpui eng emaw zat chu kohhran hrang hrangah Pastor an ni ta a, a ṭhen chu Pro-Pastor te, Kohhran Upa leh Tual Upa te, kohhran hnuaia pawl hrang hrangah hruaitu hna te an chelh chho mek. Tin, kan zirpuite kha zirna lamah pawh zirna sáng zawk — University a ni emaw, college a ni emaw, a hnuai lam a ni emaw, an lut thûk zel a. Tam tak chu zirna sangah zirtirtu niin a ṭhenin Ph.D an zo va, ti mek ṭhahnem tak an awm bawk a, an zirna hmunah department Head han ni mek te an awm bawk.

Pawl hrang hrangah pawh YMA-ah a ni emaw, ram pum huap pawlah a ni emaw, member pawimawh tak tak leh hruaitu dinhmun pawimawh tak takte chelhte an awm zel bawk a - kan zirpui ṭhinte zingah chuan. An ṭhutkhawm (meeting)-naa an thu/ngaihdan vuakthlak avanga rampum nghawng dawt theite pawh an awm chho ve zel ta.

Sorkar hnaah pawh — police lamah te, damlo enkawltu (doctor & nurse etc)-ah te, pisaa ṭhu chi-ah te, kawng hrang hrangah an lo inzar pharh nasa ve zel a. Police lubawk aṭanga an hotu dinhmuna awm chho mek te, "hei hi ka office a nih hi" han ti mai thei chin te an awm chho ta nawk a. Kan ngaihsan state service hrang hrangah te an lut chho ta pheuh pheuh mai bawk a.

Sumdawnna lamah pawh hlawhtling chho ta, mi dang tana eizawnna siamsak thei dinhmuna ding, nau leh ho nei chho thei khawpa hlawhtlinna lawmawm tak neite an awm chho zel a, an la awm chho zel dawn bawk.

Chung ka han sawi den dente chu tu dang ni lovin, kan nu leh pate rual ni hek lovin, keimahni rual (kan rualpui), kan generation, kum thuhmuna kan lo pian chhuahpuite, lehkha kan lo zirpui ṭhin leh 'ka ṭhian' tia kan lo koh fo tawhte chu an ni. Chungho chuan ṭhuang (sector) hrang hrangah ram kaihhruai hna an thawk chho ṭan mek tihna a nih tâk chu.

Tichuan, hmana 'nakina ram kaihruaitu tur' tia an sawi ṭhinte khan thil ṭha an duh a nih a, thil ṭha an tih tlat a, ram tana thil ṭha lote an kalsan tlat chuan kan ram hi a nuam telh telh dawn. Ram kaihhruai hna kan tar lan tak hrang hrangah thil ṭha lo a tawm tê telh telh ang a, tuna kan khawvel hman mek hi a insiam ṭha chho zel ang a, 'kan nau' tia kan sawi ṭhinte tan khawvel nuam zawk kan siamsak ang a, kan tu leh faten khawvel nuam leh muanawm zawk an hmang thei dawn tihna a ni. Kan va pawimawh em!

'Kan ram' kan tih hian kan chenna leilung (geographical area) chauh hi a kawk reng reng lo, kan chhehvel leh kan khawtlang nun (society) hi a sawi bulpui ber chu a ni. Chuvang chuan, hmana lehkha zirho ṭhin, generation khata tla za tate hian thil ṭha kan um tlat chuan kan ram a ṭha dawn tihna a nih chu!

Hawh u, chu thil chu 'nau' (next generation)-te kutah dah lovin keimahni generation hian thangṭhat la law law thei turin, generation mualliam hnu kan nih hma ngeiin ṭan i'n la tak tak teh ang u. Keini generation hi khawvel tukverhah kan dak a ni satliah lo va, khawvel kan daidar a, ram danga thil ṭha an tih ṭhinte chu mit ngeiin kan hmu pha a, chung thilte kan rama kalpui turin kan aia ṭha an awm rih lo. Generation tharte tan hian mi ṭhing kan ni thuai dawn, kan ni ṭan mek tawh. Mi ṭhing nihna chauh hnutchhiah lovin, mi ṭha, ram siam ṭhatnaa bulṭantu niin min hre rawh se!

Chumi atan chuan, ram kaihhruai hna chi hrang hrang, kan inhnimphumna ṭheuhvah danglamna i siam ang u.

'Millenials' kan ni a, ram kaihhruai hnaah kan lut chho ṭan.

Ka Pisa Tê

 Kum hnih leh a chanve zên zâwn chu he pisa tê ka luah hnuah ṭuan ṭul vangin ka chhuahsan dawn ta. Vawiin hi ka ni tawp ni a ni a, seminar kan neih avangin ka tlawh hman lo. Tlai takah kan bang a, ban rualin ka va tlawh a, ka lung a leng hle mai. Ka lehkhabu leh thil pawimawh tam zawk chu ka lo thiar chhuak tawh a, banga ka lem an ziak, ka tar chu a tawp khar nan ka hmang a ni.

He in chhunga ka ṭhut luh chuan ka lung a awi a, ka thla a muang a, keima pual ve liau liau a nih hi, ka ti ṭhin. Khi hmun 'thianghlim' khi zirna avanga ka luah, man chawi lova ka luah, thawhrimna avanga ka luah theih chauh a ni a, a chhung han en mai chuan pisa ropui tak ni lo mah se, ka ngai hlu a ni. Israel faten Aigupta chhuahsana khawizu leh hnute tui luanna Kanan ram an pan ang mai khan, hmasawn duhna leh thil ṭha zawk beiseina avangin ka chhuahsan ta chu a ni a, ka lung a tileng ngei mai.

Khi hmunah khian thil ṭha lo leh sual ka ti ngai lo va, zirna leh class lak tur inbuatsaihna hmun ber a ni. Hna laklawh a awmin mahriak têin riahrun ka rem a, zan eng emaw zat chu ka lo mu khamphei ve tawh a ni. Ka dawhkan hi ama tawkah a hnawk ve thei em em mai a, hnathawh ni-ah kan zirlaiten duhsak takin min tihfaisak a, min lo rem felsak diam ṭhin a. Chungte chuan a rûk têin min tihlim veng veng ṭhin.

Zirlaiten man tlawm zawk leh awlsam zawka an zirlai kaihhnawih lehkhabu an neih theih nan, he hmunah hian lehkhabu ka zuar fo va; ka buai phah ve viau thin! Dawhkan pawhdawhah hian pawisa ka dah mai zel a, ka kalh lo. A bo ngai lo. Eng tik lai pawhin damdawi tui leh nachhawkna mum ka kawl reng ṭhin a, rikrum thilah zirlaiten an rawn ban ṭhin a. Department pisaah hian kan kawl ve tho va, a zawh laklawh chang a awm avangin ka kawl hrang ve a ni. Computer dawhkan hnuaiah hian pawhdawh lian zawk a awm a. Chutah chuan kan zirlaite test paper te, assignment paper te ka dah khawm ṭhin a. Nimin lamah ka hai a, chhuak tate paper thleng mai khan a ngai ngaiin a lo la awm a, "Guest Professor" te kha kan han ni leh lawp lawp thin kha a nia! Ka lung a leng hle.

Kum rei lo tê chauh ka awm a, chuti chunga a eng emaw ber ang ziazanga ka heti fo mai hi miin mak min tih ka hlau va, mahse, ka inthiam chawp. Ka hun hmasa lam ka ngaihtuah a, kan ṭhiante leh zirpuite tam zawk chu zirna inah zirtirtu an ni a, chutih laiin kei lah politics tuifawn nu takah ka pil bet bet a; chuta ṭangin an khawvel ka hmu pha ve vek si. Zirtirtute Ni a lo thleng a, ka ṭhiante chu an zirlaiten thilpekte pein duhsakna an hlan a, an thilpek kha ka awt a ni lo va, mahse, zirtirtu an nihna anga zahna an dawn kha ka awt ngawih ngawih ṭhin; chu chu politics lipuiah a awm ve si lo. Social media-a "Miss/Sir" an han ti te hi ka chhiar zawng ringawt pawhin ka ngaihtuahna a kal thui hle ṭhin.

Chutiang mi chu, ka awh em em dinhmunah Pathianin min dah ve ta phut mai a, zirtirtu anga duhsakna ka ṭhianten an dawn thin ang kha ka dawng ve ta ṭhin a nih chu! Ka thinlung hlimna leh lawmna min hriatthiampui vein ka ring. Kum hnih leh a chanve chauh pawh ni se, ka tan chuan a hlu zual bik em a, mi dang zawng aiin ka kamtampui lo thei lo a ni. He pisa tê hi ka la luah kham lo va, chutih rualin keima duhthu ngeia chhuahsan chu ka ni ve deuh lawi si. Kan kumhlun theihna hmun tur chu he pisa tê chhungah awm ni sela, ka'n kalsan lo tur che a ni a. Chung lamin ka tana a buatsaih hmun chu thahnemngai tak leh theih tawp chhuaha ka luah mai a lo ngai ta a ni.

Aw, ka pisa tê hi! Rei lo te hnuah chuan Josefa hre lo lal dang a lo piang ang mai kha a ni tawh dawn a. Neitu thar a nei tawh ang; kei aiin a tuaihnumin a luahlum thiam zawk maithei! A kalh leh hawnna chabi ka kuta awm ve reng ṭhina kha, duh hun huna luhchhuah pawh a remchang ve tawh dawn lo. Zan mu ka chhînna hmun kha khual ka channa hmun a lo chang tawh dawn a ni. Ni hnih khat chhung lek tê mai pawh hian khawvel a va inher danglam chak em! Khi, kan hma lawkah Krismas pawh a fu leh vûng tawh alawm!

"Aw... Ka ngaih, zawngho!"