13 January 2021

Pu Bualhranga lehkhabu 'Khuarei Sulhnu' chhiar chhuak e!

 Tukin dar 2 vel khan Pu Bualhranga autobiography 'Khuarei Sulhnu' phek 900 vel laia chhah chu ka chhiar chhuak ve hlawl a, ka hriat loh tam tak ka hriat belh a, chutih rualin zawhna tam tak he lehkhabu hian min neihtir bawk. Book review pangngai ang em em pawh ni lovin, he lehkhabu ka chhiara ka ngaihtuahnaa lo awm tlem azawng han thai lan ve hrim hrim ka duh a. A hmasain Zofate thu pawimawh tak min hluitu Pu Bualhranga leh he lehkhabu a lo chhuah theihna tura mi tangkai, Dr. Rohmingthangi (he lehkhabu ziak tura lo fuihtu) leh a thu lo chhut chhuahsaktu thianpa Mahmuaka (of ZPM) te an fakawm ka ti hle mai.


He lehkhabu hian a pian leh murna, lehkha a zir chhoh dan leh chhungkaw khawsak chhoh dan bakah, MNF a zawm hnua a rammut dan te, MNF underground sorkar politics vir vel te, a eizawnna bul tan chhoh dan te, sumdawnna kalpui tura thil pawimawh tak tak te, overground politics te, eirukna (corruption) dona kawnga hma a lo lak dan te min hrilh fiah a, bengvarthlak tak a ni. A bikin MNF White Paper kimchang takin a telh a, hei hian phek 839-888 (phek 49) zet a awh a ni. Tin, MNF underground sorkara A DUMPAWL chanchin, tute nge, engtianga kal chho nge tih chiang takin chhiar tur a awm a. MNF White Paper hian a dumpawl lo lam (a ziding lam ti mai ila) thu leh hla a tar lan bakah, Pu Bualhranga hian a dumpawl lam thu hla a tar lang bawk a. Heng thu pahnih inkalh tlat (inhnial tlat/inchhan tawnna) hi ngun taka chhiarin chhiartuten thutlukna an siam ve thei turah ngai ila.

Thangtharte MNF independence movement chungchang kan ngaihven deuh deuh va, bias miah lovin ngaihtuahna thianghlim tak nen thu dik kan zawng a; hetiang lehkhabu lo chhuak hi chung mite tan chuan malsawmna a ni. Rambuaiah khan, East Pakistan-a an chhungkuaah buaina chhuakin, inman tawnna a thleng rup rup a. 'Intellectual' te, 'green signal' te, 'vuibawm' leh tarlan tawh 'a dumpawl' chungchang kan hre lar hle a. Eng nge a nih chiah hriat harsa khawpin thangtharte tan thu dik hriat a har a, zawhna hlira khât, a tuartu leh tawngtute tana thil chiang em em, ngaihven mite tana thutlukna siam harsa khawp a ni ringawt mai a. He lehkhabuah hian a lehlam lehlam thu chiang taka chhiar tur a awm a, hei ringawt pawh hi chhenfakawm tak a ni.

Ngun taka he lehkhabu ka chhiar hian, Pu Bualhranga'n zalenna a sual lai chanchin, he lehkhabua a han telhte hi MNF White Paper chhan letna/do letna/insawifiahna a ang viau mai a (White Paper-ah hian Pu Bualhranga puhmawhna thu a inziak tel a); a lehkhabu la chhiar turte chuan ramhnuai lama a khawsak dan a ziak in chhiar hmain White Paper thu kha ngun takin chhiar hmasa ta ula, chhiar dan leh ngaih dan siam thiam a awl zawk mahin ka ring. White Paper-a thu inziak kha thil awmzia sawi fiahna/insawi fiahna a nih ang bawkin Pu Bualhranga thu pawh chutiang chiah chu niin ka hmu tlat a ni.

Pu Bualhranga hian East Pakistan atanga a lo chhuah chhoh dan tak hi chiang takin a ziak lang lo va; a diary-a thu inziak chu a rawn dah tawp a ni. Ni 5.4.1971-a a diary chu East Pakistana a awm lai niin, chumi chhunzawmna chu Ni 8.5.1971 a ni leh daih a, 'April ni 5 bakah chuan hei hi Dairy ka vawn zui leh chu a ni, Aizawlah ka awm tawh tih a lang' tiin a comment zui a. Zoram a chuan chhuah dan kimchang tak chhiar tur awm lo (a ziah kân hlauh) hian chhiartuteah zawhna lian tak a awmtir lo thei lo va, hemi hnu a diary erawh a ni indawtin a chet vel dan kimchang takin a tar lang thung.

Tin, he lehkhabu hi MNF White Paper a counter-na anga a lan thu ka tar lan bakah, Pu Laldenga huatna, hun rei tak lo intuh tawh chu he lehkhabuah hian Pu Bualhranga hian a phawrh chhuak leng a, thu dik tar lan tumna ngau ngau ai mahin, Pu Laldenga huatna inphawrh chhuahna a ang lek lek. Tawngkam hman pawh a duhtui lo ngang a, MNF White Paper a comment-na tawngkam thenkhat phei chu 'Mawl lulai tak a ni' tih te, 'Thu buluk, mi mawl ngaih dan a ni. Atchilh si lo, atchilh anga lang, huai si lo huai anga lang, a suak, a hût, a lem bawk kha a ni' tih te a ni a, hei hian chhiar mi titîm thei lek lek mai. Chu mai ni lovin, Mizo Union hruaitu hmasa Pu C. Pahlira'n 'Remna leh Muanna' thu ziak a neih chu a ngai ngaiin a rawn dah a, Pu C. Pahlira thuziak hi Mizo Union lamin rambuai chungchanga an ngaih dan anga ngaih loh theih a ni lo va, a thuziak ngai ngaia Pu Bualhranga'n a rawn dah hi, he lehkhabua a thuziakte nemnghehna tur emaw, a tanfung leh tanghmun sawh nghehna tura a dah emaw, a thuziak tanpuitu tura a dah emaw a nih a rinawm (Hengte avang hian a nia, he lehkhabu hi thinrim inleih buakna, huatna intuh phawrh chhuahna a ang, ka tih ni).

MNF ramhnuai sorkara a dumpawl politics hi he lehkhabuah a inziak chipchiar viau a, boruak intham chhoh dan leh, a puah keh dan thlengin tar lan a ni. A dumpawlte kha MNF-ah khan lehkha thiam rual, an sorkara a lawk tam tak telna, sipai lamah lah officer lian tak tak rual an ni a. Inremna neih hnua hetiang lam ziak zingah pawh, a dumpawl lam chhuak lehkhabu chu administration lam inziahna leh a lu lawk politics vir vel tar lanna niin, a ziding lam chhuak lehkhabu erawh chu ramhnuai lama sipaite chettlatna lam a ni deuh zel rêng a ni. Hemi a nih avang hian inremna neih hnuah pawh a ziding lam leh a dumpawl lam indona hi thu leh hla hmangin a la kal reng niin a hriat theih a; thangtharte hian hemi chungchanga thutlukna siam mai tur chuan, a lehlam lehlam thu chiang taka kan zir a pawimawh khawp ang.

He lehkhabu chhiar rual hian Pu R. Zamawia 'Zofate Zinkawngah...' kha ngaihtuahnaah a lo lang lo thei lo va. Kha lehkhabuah khan MNF administration chungchang (East Pakistan thleng) a lang chipchiar viau a, a dumpawl chungchangah erawh kan tuihalna a phuhru zo lo. He lehkhabuah zet chuan Pu Bualhranga hi a leihin a inleihbaw hiau hiau niin a lang a, sawi hreh leh sawi tîm nei lovin a ziah miah miah mai a ni; chu chu thangtharten kan zawn ber a ni lawi si. Chutih rual chuan rating pe dawn ila, Pu Zamawia lehkhabu kha keimahah chuan a la sang fal nalh a mai.

Chu lam chu kalsan dawn ila. A thu maia kan lo hriat, chiang taka thangthar zawkten kan hriat fumfe si loh chu Rev. Zairema leh Pu Bualhranga'n Pu Hawla chungchanga Supreme Court-a PIL an thehluh thu kha a ni a. He lehkhabuah hian a chinchhuakin, chiang leh chipchiar takin a rawn tar lang a, a chhenfakawm ngang mai. MLA Pension a lak duh tawh lo chungchang a tarlan mai bakah, eirukna do pawl SOSA anga hma an lak dan zawng zawng te, kan Kristianna pawnlang lutuk a vei dan te, eirukna (corruption) a huat dan te thahnemngai taka a rawn ziah hian min hneh hle a, amah ngaisang tawh sa tan ngaihsan lehzualna tham a tling tih loh rual a ni lo.

11 January 2021

Mobile games atangin sum ka la lut ve

Zirlai ka nih chhung zawng khan mobile games hi ka khel ngai meuh lo va, ka khelh pawhin game tenau mai mai khelin âtchilh tur khawpin ka khel lo va, kut hlei eng emaw changa luh leh zuai ang tur bakin ka khel meuh lo. Zirlai nih loh hnuah hun thawl te kan lo nei ve ta zeuh zeuh va, ka tih tur hre lo hian playstore lamah game hrang hrang hi download-in ka install a, rei lo te hnuah ka uninstall leh mai a. 

Kum 2019 February thla vel khan game pakhat Last Shelter Survival chu ka download fuh hlauh mai a. A tirah chuan ka tui lo viau a, mahse, uninstall lohvin awm ve mai mai rawh se tiin ka dah ta reng a. A hnuah ka lut ta zeuh zeuh va, ka tui chho ta riau va, kum hnih chhung chu ni tin deuhthaw mai ka khel ve ta reng mai. He game khel hi Mizo zingah an tam vak lo va, ka hmu ngai meuh lo. Khel erawh ka hmu ve leh zeuh thin.

A tirah ka hming pangngai 'TS Khupchong' tih ka hmang a, thlalakah hmeichhe thlalak erawh ka hmang thung a. Mipa hming leh hmeichhe hming hre hrang ve hek lo, hmeichhia turah min ngai vek tho va! Mizo hmeichhe thlalak pakhat tho ka hman avangin Philipines emaw, Indonesia lam mi emaw ni turah min ngai fur a, kei lahin Asia hmun pakhata awm ka nih thu bak ka sawi duh der lo. A hnuah ka hming chu 'Angelus Bellus' tiin ka thlak ta a ni.

Ni tin kan chat a, hnam dang hlir an nih avangin English kan hmang a. Tu nge ka nih min hriat loh avangin, English ka thiam loh ang anga ka hman pawp pawp pawhin a zahthlak lem hlei lo va, a tua mah lahin min nuihsawh hek lo. Chutianga kum hnih vel zen zawn ni tina English-a chat chuan hma kan lo sawn ve nasa khawp hi a lo ni a, game khelh ka tangkaipuina pakhat a ni mai awm e. Mipa ka nih an hriat ka hlauh avangin thlalak pawh ka mihring hman tho thlalak dang hmangin ka thlak zeuh zeuh a, tun thlengin min la hre chhuak ta lo chu a nia.

Thian tha tak tak tam tak, khawvel hmun hrang hranga cheng ka chhar a, hausa tak tak, game khelhnaa sum hmang hnem tak tak, ni tin maia cheng sing tel teh meuh mai hmang reng mai te an ni hlawm a. Thuhruk then ngai ka neih miau avangin, hmeichhia angin ka lo inlantir tawh ting tang chu pawi hi ka ti ru vawng vawng thin. He game atanga inchhara innei ta pawh sawi tur tam tak an awm tawh nghe nghe.

Account thar ka siam a, ka develop chho zel a; thian thenkhat game khelh chawlhsan, an account min pe tawp te pawh an awm bawk a. Tichuan, account eng emaw zat chu ka nei ta a; hun a heh dan chu namailo tak a ni a, min tibuaitu a tling chho ta reng mai. Han thlah leh bansan lah ka phal bik der si lo.

He game-ah hian advertisement a awm lo va, a kheltutena items eng eng emaw an lei hi a siamtute sum hnar ber a ni; chuti chung chuan 2020 report ka hmuh pakhatah, 2019 chhung khan $1.1 billion an la lut a, kum tin a pung zel a ni. Millionaire tam takin an khel a, he game khelh nana USD maktaduai tam tak seng te pawh an awm nawk mai.

He game kheltuten sum an hmuh ve theih dan chu an account hralh atangin a ni mai a. Thenkhat hian an account hi USD 20,000 chuang tein an hralh thei; hetiang zata hralh theih account ni tur erawh chuan, sum tam tak an sen ve chu a ngai awm e. He game hi Hongkong base company siam a ni a, a kheltuah pawh Asian an tam hle reng a. Tin, Chinese leh Korean ho hian sum an hmang nasa deuh ber niin a lang a, Arab ho pawhin an hmang nasa bawk a. Khawthlang ram ho hian an khel nasa em em bawk. Eng pawh ni se, LSS data ilo vel hi ka rawn tar lan tum a ni lo va, rawn promote lah ka tum hek lo.

 Lei leh hralhah hian paypal hi an hmang nasa a. Hmannn kumah paypal account chu ka siam tawh a, mahse, verification ka dawn theih loh avangin ka complete thei lo va. Kum tam tak hnuah ka mamawh tak avangin ka tuaihnum tha a, email pawh ka thlak a. A fuh mai theih loh avangin thawkkhat lai khan thiante zingah paypal hmang an awm leh awm loh te pawh ka dap kual viau a ni. An awm remchan tak loh avangin ka paypal account chu ka khawih ka khawih a, vanneih asiamin a hman theih ta hlauh a ni.

Hun a heh tak deuh avangin he game hi tawpsan ka tum ka tum tawh a, mahse, ka account te hi a lothlawna kalsan tawp chu ka ui deuh avangin ka zuar ve ta reng a. Nikumah khan account eng emaw zat, te nawi te te chu $ 100-in ka hralh a, tin, November thla khan ka account pakhat chu Saudi Arabia miin leiin $ 350-in a lei a ni.

Kumin 2021 hi lehkha chhiar lama tan lak ka tum viau a, lehkha chhiar hi thil dang nena tih kawp theih miah loh a nih avangin game khelh tawpsan ka duhna a sang ta deuh deuh va, ka account pakhat chu leitu tur hmuin, vawiin Dt. 10th January 2021 khan $ 400-in ka hralh a, USA-a chengin a lei a ni. A leitu hian a account khelh mek a recover theih loh avangin, a bul atanga tan peih lovin a lei a ni. He ka account hralh tak hi $ 700-a ka zawrh lai mek a ni a, mahse, tihral thuai thuai ka duh avangin leitu remchang ka hmuh veleh ka hralh ta mai a ni. Tichuan, he game atang hian $ 850 ka la lut ve tihna nih chu. Youtube earnings te nena tehkhin chi a ni lo tih hria ila.


Thlalaka a chung ber hi vawiina ka hralhna an rawn payment-na a ni a, ka paypal account hi a active vak loh avangin paypal lam hian an hold rih a, ni 21 hnuah bank account-ah an rawn thun mai dawn a ni. A hnuai ber hi ka account that leh that loh ka test-na a ni. A lai hi ka account hralh hmasa zawk payment-na a ni. Ka paypal account hi business account a nih avangin $ 20 vel ve ve an cut ve.

Tunah hian account pakhat chu ka la nei a, ka thiannu min pek hi a ni a. Accident a tawh avangin game khelh chawlhsan a tum thu min hrilh a, hralh ka tum lai tak, leitu tur pawh ka hmuh vek hnuah a rawn let leh roh sia, ka hralh ta lo. Account dang tha zawk a neih tho avangin min pe tho va, amah hmaizah avangin ka hralh ta chuang lo va, ka la khel hram hram a ni.

Thawkkhat lai khan Lunglei lam tlangval pakhatin carrom games a khelhna, coins hralhna leh mi account a khelhsakna atangin scooty a lei thu a rawn lar vak a, a lawmawm ka ti ngei mai. Tin, kan thian thenkhat, 8 Ball Pool khelhnaa coins leh account hralha sum la lut an awm ve reng bawk a. Zirlai nih lai chuan games khelh loh a tha, thluak ngaihtuahna a tihbuai nasat theih avangin. Zirlai nih tawh loh erawh chuan, kan khelh pawhin a tha zawngin hmang ila, sum lakluh theih chi game te hi thlang thiam ila a tha hle ang. Miin eizawn nana a hman theih phei chuan, khelh nawmna nen hlep hlang a ni mai.