Mizo Academy of Letters (MAL)-in Book
of the Year 2023 atana a thlan tak Pangparhnima
hi Book of the Year atana an thlan tawhah chuan sawi hlawh pawl tak a ni awm e.
A ziaktu hi thu leh hla khawvela mi thar
leh, Pangparhnima ngei pawh a
lehkhabu pakhatna a nih vangin mi rin a hlawh lo sa a ni thei a; a aia thlan
âwm zawka ngaih theih tur, thu leh hla lamah pawh langsar sa an awm vang a ni
thei a; tin, a lehkhabu hrim hrim hi lehkhabu \ha ber atana thlan atan em chuan
miin an duh khawp lo deuh a ni thei. Eng pawh ni se, a lehkhabu ka chhiar
a\anga rilrua thil lo awm, a \ha lam leh \an lak ngaihna lam nia ka hriat te
han tar lang ila.
·
Character (hming nei chin) pawimawh em em si lo
duh aiin a tamin a hriat a, a thawnthu tana an pawimawh em em vang pawh ni
lovin a thawnthu tluanin an lang deuh fo. Hei hian chhiartute a ti-confuse zawk thei a, chuvangin character pawimawh lutuk lo hi chu an
hming vuah vek loh pawh a pawi lo thei ang.
·
Plot ruhrel (structure) mumal tak a awm lo
va, a ni indawtin a thawnthu a kal chho mawp mawp a ni ber. Ka sawi thiam dan
chuan, diary fictionize (ni tin
chanchin thawnthua siam) a ang. A thawnthu inrem dam hi, zing thawh hlim a\anga
in\anin college a kal a, college chhung boruak a lang a, a haw
lam a lang leh a, tlaia an len kualna te a lang bawk a, zan lama hun a hman dan
te, a mut theih loh dan chenin a lang zel bawk.. Film chu ni se, tunlai \awng takin a boring duh viau maithei e.
·
A thawnthu tana pawimawh lo tur thil thleng,
a thawnthu tingaihnawm em emtu tur ni si lo hi a awm nualin a lang a, harsatna
(conflict/action) inang pêt pêt, chipchiar taka lang nawn awn awn hian chhiar a
tininawm hman lek lek bawk. Engkim mai hi chipchiar em em veka tar lan a ni zel
a (point hmasa lama tar lan tak ang
khan), hei hian a thawnthu a tisei a. A thawnthu phek 600 dawna chhah hi, uluk
taka sawh mukin phek 300 velah a kaihtawi theih hial a rinawm.
·
Ruihtheihthil ti lai, zu in ho, ganja (weed) zu ho adt. tih vel a lang
tam hle. Thawnthua thil \ha lo an tih lai tihlan hian khawtlanga nghawng \ha lo
(social impact) a neih tur emaw, chhiartute ngaihtuahna a lak (audience
influence) dan tur lam ka ngaihtuah hauh lo nain, a thawnthu a tingaihnawmin a
lang lo. An \hianho nihphung tar lan a duh vang a nih pawhin, vawi hnih khat
tar lan khan a fiah sa tawh em em a, a zawng a zaa hmuh tur a awm hian chhiar a
tininawm lek lek zawk a ni.
·
Mizo thawnthu chhuak hmasa \henkhata
kan hmuh \hin chu, a changtupa luck
lutuk, huaisen leh chak bik, hmel ṭha bik ad. a ni a, thawnthu a
tingaihnawm thei a, a tingaihnawm lo thei bawk. Hetiang hi Mary sue character (mipaah Gary
sue) an tih ang hi a ni awm e. Pangparhnima
thawnthuah hian a changtunu hi a luck
hle! Ngaizawngtu/bêmtu a hmu chur chur a, a chang leh amah avangin an insual
thul, an zirtirtupa thlengin an zar a ni deuh ber. Thawnthuah hian main character chuan character dang aiin danglam bikna leh
lansarh bikna a nei tur chu a ni teh meuh mai a, nimahse, tih luat a awm thei. Chutih
rual chuan a changtunu luck viau e ti
lo chuan chuti lutukin a ziaktu hian langsar lutuk lovin a thup thiam riau
thung.
·
Nula leh tlangval (inngaizawng pawh ni
lo) inpuak hi Mizote hian eng tik a\anga kan chîn ni tak maw. He thawnthuah
hian changtupa ni ta hian changtunu ber hi ramhnuai kawng an bo laiin a paw haw
a, an la inngaizawng pawh ni lo, hliam tuar pawh ni lo. Mizote hi nula leh
tlangval kan inpaw zen zen lo khawp a, inngaizawng lo lehnghal, ramhnuaiah a la
ni zui! Puih ngai an awm chuan kaihkuahin kan kalpui mai ṭhin. Mizo movie ṭhenkhatah pawh inpua hmuh tur a awm ta zeuh zeuh va, hnam
dang (Korean adt.) influence a nih te
pawh a rinawm. Ṭhangtharte hi inpuak an uar ta viau te
pawh a ni mahna.
·
A changtupa hi hmeichhiate mipa pâ tih
zawng taka duan niin a lang. A ziaktu mipa duhthusam a ni mah mah ang em aw ka
ti deuh. Hmeichhia kutchhuak a nihna hi a lang hnep hnep a, a no hnêp hnêp bawk.
Hmeichhe lawm zawng reh hleithei lo — pangpar, bike, ran (ui, zawhte) adt. a lang chamchi a, a thawnthu a par
chuai a, a ri dut dut tluan a ni ber. Hmeichhe hlauh zawng, vangvat tih vel
pawh a lang bawk. Hmeichhe ziak a nihna hi a langsar mah mah a, chu chu thil
\ha a nih leh nih loh chu a chhiartute thutluknaah dah ta ila.
·
A changtupa Avis-a character danglam tak a duan chhuah dan
hi a ziaktuin fak a hlawhna tak niin a lang. A character sawhnghet tura \awngkam a hman bik - "thluak brain
rawh" tih ang chi te, hla ngaihthlak \han bik - "naupang si, mawl si,
pawisa nei si lo" a neihtir te hi a fuh hle. Tu pawh mai hian \awngkauchheh
hman uar bik kan nei a, chumi rawn hman chhuah/hman \angkai nachang a hria hi a
ziaktu a fakawm hle.
·
A changtupa character bawk hi tar lang leh ta ila. Thawnthu tam takah chuan character arcs an tih mai — character a insiam (develop) char char
a, a thawnthu tawpah a insiam puitling (nih tur ang a ni) \hin. He thawnthuah
erawh chuan a changtupa character hi
insiam puitling chawp a ni lo tlat thung! Character
nghet tak a neih sa hi a inthup char char a, a character diktak thup turin character
lem a siam (develop) char char zawk a, a tawpah character diktak kha a lo inlar/hai lang ta zawkin a lang a; a
danglam hle a. A thawnthu vawrh sangtu pakhat a ni awm e.
·
He thawnthua character ngaihzawnawm ber nia ka hriat chu Miriami pa, Pu Zuala a
ni teh tlat. A thawnthuah hian lang tam lo mahse, a lan chhun chhunah chhiartute
hnuk no a kai tho. A chungchang thu a rawn lan chhun chhunah te hian a ngaihawm
veng veng thei nia. Pa dam thluam, pa \ha, pa inthlahrung, fate ngaihsak mi, a
thil tih leh chet dante chu fate hmangaihtu tih âwm tak vek a ni te hi a character tingaihnawmtu a ni.
·
A changtupate \hianho hi ruihtheihthil
ti ṭhin, tlangval dang nena insual \hin, nula tlangval hawklak,
khaw khat chhuanvawr lo \hah an ni a; chuti taka inkawm ngeih chu a thawnthu
tawpah an darh vek, an darh thut te pawh a nih theih ang. A \henin sâwn an pai
a, a \hen an zeng bawk. Heng khaw khat \hian sual rual hi a rawn \hensawm/\het
darh thiam angreng hle. Tin, a tawpna (concluding part) a siam thiam viau a, chutih
rual chuan Lalrammawia Ngente novel, Dam Lai Thlan Thim tawpna, a changtupa
\hian sualte tawp dan kha rilruah a lo lang thei. A ziaktu hian chu thawnthu
chu chhiar tawh tak maw.
·
He thawnthu hi a tunlai viau mai a.
Tunlai \hangthar (Gen Z)-ho tan pawh novel
mikhual lo tak tur, an channa novel
tih theih tur niin a lang. Mizo traditional/typical
novel han tih theih tur, kalphung mar pát awm sa kha a rawn vaw \hiat a. Ṭhangthar la nau lehzualte hian, keini ai mah mahin ngaihnawm
an tih a rinawm.
·
Mizo \awng chungchang hi, \awng hman
sual langsar hi hmuh tur a tam lo hle (ka chhiar hi chhut hnihna a ni). Chutih
rual chuan ziak zawm leh zawm loh turah \an lak a ngai thung. A thawnthu kal
tluang lai tibuai khawpa \awng hman dik loh ang kha a awm lo va, a ziaktu
themthiamna tichhetu khawp a awm lo. Dan naranin, lehkhabua Mizo \awng dik lo
chungchang hi, a ziaktute hi Mizo \awng ziak dan thiam ber ber an ni kher lo
va, chuvangin chul mamtu (proof reader) mawhphurhna a lian hle a ni; chul mamtu
thlan fimkhur a ngai a; Mizo \awng ziak dik loh an sawite hi Book of the Year
atana thlan loh phahna thamah ka ngai lo.
·
A tlangpui thuin a changtute inbiakna
(dialogue)-ah a ṭha a, a thawnthu nghahchhan (setting)-ah
a \hain a fiah a, a thu puan chhuahna (presentation) pawh a \ha pangngai viau.
Tar lan tawh angin, character dina
thiam viau a, thawnthu ruangam (plot) lamah hmasawnna tur a la ngah a, a
thawnthua thil thleng/harsatna thleng (conflict) siam kawngah \an lak a ngai
deuhvin a lang. A thawnthu hrim hrima hi uluk taka chul mamtu (Mizo \awng chauh
ni lo) awm sela, tun aiin a \ha hle ang. A ziaktu hian hma lam hun êng tak a
nei.
|hangthar ziaktute zingah novelist
han tih theih tur an tlem ta hle. Bu hnih khat lek han chhuah chu an awm
nual a, nimahsela, buaipui bera neih hi an lo tlem em em a, novel lamah kan tlahniam nasain a hriat.
Tun hnai deuhva novel chhuak tawhah
te pawh a thu (content) chungchangah novelist
kan hmuh phak, tun thlenga la inhmang (active) zui zel — Lalrammawia Ngente, C.
Lalnunchanga adt. te han tluk pha tur an la vang viauin a lang. Pangparhnima ziaktu Ahmangaihi sáng tak
thleng thei turin theihna a neih a lantir tawh a, hmasawn tumin \an la zel se. Novel a la chhuah zel turah hmasawnna hmuh
kan lo beisei ang.