Ka hla duh zawngte

1. Mangṭha Mangṭha
Phuahtu – Lalzova

He hla hi Lunglei Govt. College-a Principal ṭhin Pu Darchhawna’n Father of Mizo Love Songs tia vuah hial tlak a ni a lo tih, Lalzova phuah a ni a; ngaihzawng zun zam hril nan he hla tluka remchang hi a awm kher ang em aw tih theih tur a ni a, Mizo lengzem hlaah chuan ka duh ber a ni kumkhua mai. Mizo hla thu mawi tak hmangin di zûn ngaih a natzia a phuah chhuak a, Mizo hla thu dik tak hi inngaihzawn thuhla puanchhuahna tur liau liauva tuk chawp emaw tih mai tura remchang a lo ni ve reng reng bawk a.

Lengzem hla ṭha a nih rualin, remchang takin khuarel (nature) nen a suih zawm thiam em em a. Chhak kawlrawn turni lo êng se/Tawn loh nan ṭuanna a dang a han ti thei mai a. Di zûn ngai rau rauvah ni chhuak hi chu kan inhman ṭangkai hleih deuh. Tlaikhua êng te, chhawrthla êng te a hmang thiam em em vek mai a ni.

Naupan lai, nikhua kan hriat fe hnuah pawh ngaihtuahnaah hmangaihna emaw, di zûn lam reng reng hi a châm lo va, nun kha a nuamin a hlimawm em em a, lunglenna tur pawh a awm meuh lo. Mahse, kum leh hunin hringnunah thil dang a rawn thlen a, kan inrin lawk hmain di zûn a lo thleng a, lunglennain min man a, thinlaiah di zûn a cham lo kan tih hnu lawkah Awmkhawhar di ngai ka thâm vel a kan tih a ngai zui mai a. Di ngaia thâm tih ṭawngkam hian kan hun tawn kha a hrilh fiah chiang em em mai a ni.

A hla chang tawp ber phei chu ṭah tichhuak khawp a ni. A duh leh ngaih em em, hmuh a chak em em kha mumangah tal a han hmu ve a, mipa dang nena hlim taka an leng dun lai a lo ni leh daih si lai te hi, a hla hi a romantic em em piah lamah hla chang hlimawm (light verse) a ni tel tlat.

Aw tawnmang mawlah pawh
Suihlung ka rualpui si lo.
Ṭhaval dang nen nui hiauva lengin
Parte, ka tawng ṭhin che.

2. Zoram Pangpar/Par mawi thang vulna
Phuahtu – Liandala

He hla hi Serkawn sikul zirtirtu Liandala phuah a ni a, Zoram chu pangpar mawi tak tak vulna ram a nihzia a phuahna a ni. Kum 1940 chho vela kum tina Serkawn Concert an neih khan Sakhaw lam hla ni lo, khuarel lam hawi a chhuak nasa a, he hla pawh hi Serkawn Concert-ina a hrin hlaah a ngaih theih ang.

He hla chang 4 leh a thunawnah hian Liandala hian pangpar hming 20 zet mai chu remchang takin a rawn khung leng a; Zoram chu pangpar huan ang maia ngaih theih turin Kan tlangram par vulna tiin bul a ṭan a, a hla pawh hi a par vul chúk mai a. Pangpar ngaina mang lo tan pawh hla vul mawi tak a nih a bâng chuang lo; hei vang ni maw, Mizo lenglawng hlaah chuan ka duh ber a ni a, kei phei chuan Mizo hnam hla huangah ka khung lo phal lo.

A tuate pawh mai hian hmun nuam leh hmun mawi kan mitthla hian pangpar vul chúk hi kan hmu tel ṭhin a, khawvel hmun mawi leh ropuite pawh pangpar vulna hmun a lo ni zel a. Kan Mizo Kristian hla phuahtu hmasate phei chuan Vanram chu pangpar chi tinreng vulna hmun tur angah te an suangtuah a, CZ Huala te phei chuan Lily par mawi Lal Isua ti hial te pawhin Isua sawi nan an lo hmang a ni. Chuti khawpa hmun nuam sawina atana pangpar kan hmang uar a nih si chuan, he kan chenna Zoram tluka hmun nuam, lei vanram hi a awm chuang lo vang.

Kum 80 vel lai kal ta khan Liandala khan Zoram mawizia chu a lo hmu chiang em em a, pangpar hmangin uar takin a rawn puang a, hnam dangten a hla thu awmzia hre thiam ve ngat sela chuan khualzin mite tan pawha tlawh phah hialna tham a tling awm e. Eng pawh ni sela, Kan tlang ram par vulna/Ṭhal khua êng riai romei karah i han ti leh phawt mai teh ang.

3.  Ro min relsak ang che
Phuahtu – Rokunga

Mizo hnam hla anga kan pawm Ro min relsak ang che tih hi Pu Rokunga’n kum 1947-a a phuah a ni. Khatih lai khan tun hnua YMA lo ni ta, YLA te khan hnam hla inphuahsiak an buatsaih a, Pu Rokunga hi he hla nen a tel a, pakhatna a ni zui a. Khami kum kha India-in British laka zalenna a neih kum a ni a, Mizoram pawh kan hma hun turah kan buai a, a ṭhenin Burma zawm an sawi mawi a, India hnuaia luh duh pawl te an awm bawk a. Chutiang boruak karah Pu Rokunga khan siamtu Pathian chu ro min relsak turin a sawm chawt mai a ni ber.

He hla hi kum 20 vel lai mai chu Mizoram State Assembly House-ah rorel inkhawm an ṭan dawnin an lo tiri tawh a, kum 1966 kuma Zoramin zalenna a sual lai khan an hlapui (Hnam Hla) a ni. Sorkarin thuchhuah a siam angin April ni 5, 2022 aṭang khan Mizorama sikul hrang hrangah zirlaiten an sa ṭan a, bulṭanna duhawm tak a ni. Tin, MSU pawhin official-a Mizoram State Song a nih theihna turin sorkar hnenah ngenna an thlen mek bawk.

He hla hi Mizoten hnam hla kan neih tam tak zinga a lar ber te zinga mi a ni a, Hnam hla ni chung si hian Pathian fakna hla ,ha tak a ni tel bawk. A hla thu aṭanga ngaihtuah chuan a phuahtu hi ringtu ṭha tak a ni a, ram leh hnam hmangaihtu (nationalist) ropui tak a ni bawk tih a hriat theih a. Chuta ṭanga lang chiang em em chu, ringtu ṭha tak ni chungin ram leh hnam hmangaihtu a nih theih a ni tih hi a ni.

Rokunga’n I finna leh theihna leh I hruaina lo rengin/Ropuina leh lalṭhutthleng, an ral leh thuai si ṭhin a lo tih angin, Rom lalram ropui tak pawh an tlu chhia a, Aigupta finna leh thiamna te, Grik-ho ropuina te pawh tluchhiain chatuan daih a awm chuang lo. Kan ram leh kan hnam a tlukchhiat mai loh nan, kan lo ropui zel theihna atan chuan Ro min relsak ang che kan tih fo a ngai reng a ni. 

4.  4. Vul dun rial rial/Zonunmawi
Phuahtu – CFL Hmingthanga

He hla hi kum 2012-a TB avanga khawvel chhuahsan ta CFL Hmingthanga phuah a ni a. Ram leh hnam hmangaihna hla a ni. A hla aṭang chuan CFL Hmingthanga hi ram leh hnam hmangaihtu a ni tih loh theih a ni lo. Kan Zoram nawmzia hi a hmu chiang em em a, Zonunmawi tlawmngaihna hi Zoram tinuamtu leh chei mawitu berah ngaiin, kan ram nawmzia chu Ka hril seng lo che aw zai leh lamin a ti hial a ni.

Kan hla phuahtu thiam tak tak, hmun danga awmten Zoram ngaihawmzia hla an lo phuah fo tawh a, T. Zorampela’n Duhaisam hla a phuah te, Rosangliana (Zorock) ten Zoram Ngaih Hla a phuahte chu tunlaia kan hriat lar deuh tur a ni. Ram pawna awm tan chuan Zoram ngaihawmzia chu a suangtuah vawng vawng theih ang a, mahse, ram chhunga awm chunga CFL Hmingthanga’n Riakmaw angin kawl pawh vel ila/Sappui tual nuamah pawh leng ila/Ka muanna thing thiang i ni a han ti thei mai hian, Zoram a ngaihzia, nuam a tihzia leh a thlamuanpuizia a tar lang chiang em em a ni; hei lo liama hla YMA hi a awm chuang lo vang.

He hla phuahtu hian kawng hrang hranga Mizote min chîmtu lian pahnih — thlang kawrvai leh thlang sappuite chu a rawn sawi lang a. A hla chang pakhatah Thlang kawrvai lianten min chim buai mah se/Nghilh ni ka nei lo’ng che Zonunmawi, kumtluangin a ti a; tin, a thunawnah Sappui doral tui ang lo lian mah se/Zonun parah ngei vul dun rial rial ang aw a ti leh bawk a. Vai huat kan inzirtir a, sap kan ngaihsan viau lawi si laiin CFL Hmingthanga erawh chuan saphovina kawng hrang hrang — kan incheina, kan ṭawng leh kan khawsakna thlenga min chim hnehzia kha a hmuh hmaih lo va, a dodal ngam a ni!

Zonunmawi, Mizo timawitu leh Zoram tinuamtu, a chhuan em em mai ral riai riaia chu a hla phuahtu hian a hmuh hmaih lo va; mihring ang hiala chanin Ka nghilh long che Zonunmawi a han ti tawl mai a, Zonunmawi, par ang lo vul zel ang che tiin a la au zui ṭawk ṭawk bawk a. Zonunmawi tivultu tur erawh nang leh kei kan ni si a. Zonun parah ngei vul dun rial rial ang aw tiin min au lawm lawm a ni. He hla hi tunlaia Mizoten kan hla mamawh em em a nih avangin duh takin ka rawn thlang a ni.

5.  Duhaisam
Phuahtu – T. Zorampela

T. Zorampela hla phuah Duhaisam hi Zoram ngaih hla a ni satliah lo va, Zofate insuihkhawmna hla ṭha a tling. Tunlai hi Burma ram buaina avangin mi tam takin Zoram an rawn bêl a, Zoram thlahlela ngai em emtu te, himna zawnga Zoram rawn beltute an nih angin hmusit mail ova duat taka lo enkawl hi a chhunga chengte tih tur a ni a, he hla hi tunlai boruak nena inmil tak a nih angina ka rawn thlang a ni.

Mizo pi leh pute Burma rama an awm laia tuna kan chenna, Mizorama thlang an rawn tlak khan mi tam tak chu thlang rawn tla lova châm zui an awm a, chung mite chu tun thleng hian kan unaute an ni. Kum 1966-a Zoramin zalenna a sual khan mi tam tak chu Burma-ah himna zawngin an han raltlan a, Zoram a muan hnuah pawh rawn chhuk zui tawh lovin an inbengbel hlen a. Chuti ni mah se, kan unau kan chipui an nihna a bo chuang lo. Chung mite chuan Mizoram chu ngai tak leh thlahlel takin an lam a, an aiawhin T. Zorampela chuan Nang lo chuan lawm a kim thei lo a ti hial a ni. Chung min thlahleltute chu a chhunga chengte erawh chuan khawchhak mi tiin hmuhsit takin kan chhang let a, kan ṭawng theihnghilh hlauva thiam leh thiam lova an hmang te chu ‘ṭawng pai’ tiin an tih dan zirin nuihza siam nan kan hmang a. Chung mite tan chuan he hla Duhaisam hi zirlai pawimawh tak a ni.

(He thu hi April 9, 2022 khan All India Radio, Aizawl-ah ka record a ni. Sawi tura ziah a nih avangin lehkhabu râwn te ka tar lang lem lo a ni).

Min buaipuitu RJ Sangtei nen