Hmánlai Mizo

Hmán leh tûn

Kum 100 kal ta (1910) khan car hi khawvel pumpuiah 20,000 aia tam lo a awm a, tûnah chuan 1 billion a awm tawh; a zâtve chu USA-a mi a ni.

Kum 100 kal taa motor speed average chu 10 mph (16km/h) a ni a, tûnah chuan 30 mph (48.28032 km/h) a ni tawh.

Kum 100 kal taa building sáng ber chu Eiffel Tower niin 1063 ft (324 metres)-a sáng a ni a, tûnah chuan 2640 (800 metres)-a sáng, Burj Dubai a ni.

Kum 100 kal ta khan chawhrualin hmeichhiain artui hnàng hi shampoo-a hmangin thla khatah chumi hmangin vawi khat an lu an su ṭâwk a, tûnah chuan shampoo chi hrang hrang 1000 chuang hmangin kârtin lu an su tawh.

Kum 100 kal ta khan Cannabis leh heroine hi damdawi dâwrah awlsam taka lei theihin a awm reng a, tûnah chuan Cannabis hi zawrh phal a ni tawh lo va, zu dâwr erawh khuahkhirhna hnuaiah a awm thung.

Kum 100 kal taa mihring thihpui tam ber chu Pneumonia leh hritlâng a ni ṭhîn a, tûnah chuan lungphuchâwl, cancer leh motor accident hi thihpui tam ber a ni.

Kum 100 kal ta khan United States-a mihring awm zawng zawng hi maktaduai 92 niin khawvel pumah chuan tluklehdingawn 1.7 a ni a, tûnah chuan US-ah mi maktaduai 100 awmin khawvelah mihring tluklehdingawn 7 ngawt an awm tawh a ni.

Hlonuar

1. CHHÛNGKUA: Mimosaceae chhûngkaw zîngah a tel.

2. A HMING

Botanical hming: Mimosa Pudica Linn.

Sap hming:         Sensitive plant/Touch-me-not.

Mizo:                  Hlo nuar

3. A PIANHMANG: Kung sen, nem, zâm chi a ni a, hlîng hlîrin a khat bawk.

A hnah: Lawithing hnah ang maiin a sîn a, a hnah kuang a inhawitawna ṭo tlar chi a ni.

A par: Par tuvu, sendang rawng kai a ni a, July thla leh August thla velah a pâr ṭhîn.

A rah: A kâwm chu inchi ½ vela sei, kawm deuh a ni a, a chhûngah a chî 3-4 vel a awm ṭhîn.

4. A ṬO DUHNA HMUN: Khawiah pawh a ṭo mai.

5. DAMDAWIA HMAN DÂN

A hnah

1. A hnah râwt sawm phîng zâwna belin naupang zuncheh hmangin a ngeih.

2. Taitla tân a hnah tihsawm hi bawnghnute nen in pawlh hila a ngeih hle.

A zung

1. A zung tah tui hi pânah bel ila, a zang a chhuak mai.

2. A zung chhum tui hi in ila, kal leh phînga lungte awm a tisawm thei.

3. A zung sah pawlh, râwt pawlh hi tui nen pawlh ila, vûngin a ngeih.

A hnah, a rah leh a kung

1. A hnah, a zung, a pil leh a hnah râwt pawlh tui sawr hi vûngah hnawih ila, a ngeih hle.

2. Thi-a luak, santen, asthma damdawi leh thisen chakna damdawiah thil dang nen chawhpawlhin an hmang bawk ṭhîn.

'Damdawi Kung te' tih lehkhabu, Saptawna ziah aṭanga lâkchhuah a ni. A bu a hlui tawh viau, a kâwm a awm tawh loh avângin a chhuah kum ka hre thei ta lo va, thuhmahruai aṭangin a ziaktu hming ka hre thei a, kum 198+ tih vela ziah a ni maithei. Post tur a vâng êm a, blog a hmuar hmain ka rawn post a ni e.

Mau chi hrang hrang te

Mizote'n mau kan hmang nasa hle a, tûn hma phei chuan an khawsakna kawnga thil pawimawh tak a ni. Mau chi hrang hrangte han ziak chhuak ila:-

1. Mautak: A hunga awm a ni lo va, a rama ramin, a hmun hlangin an awm ṭhîn. A bul zungphiar thlengin hmanna a tam hle.

2. Phulrua: A hunga awm chi bawk a ni a, pum lian pui pui niin Mizoram khaw tinah a awm ve lo va, dân naranin zo-ah a awm ṭhîn. Hei pawh hi hmanna a tam khawp mai.

3. Rawnal: Phulrua ang bawka a hunga awm a ni a, phulrua aiin a pum a të deuh va, maktak aiin a lian zâwk bawk. A châng a khât deuh va, a pang a nàl bîk a, a tlian duh avângin tûn hma chuan an hmang nasa ṭhîn hle. Hnâng leh em tah nan an hmang nasa.

4. Rawṭhing: A hunga awm chi bawk a ni a, dâp atana hman a ni meuh lo. Em chi hrang hrang tah nan leh buhtlei, khelawk, thlangra atan an hmang nasa hle.

5. Rawthla: A hunga awm chi a ni a, rawnal aia të deuh, châng khát tak a ni. Phaiah a awm ṭhîn a, a tuai hi chawhmeh atan an hmang ngai lo. Vawm tlâk thal atan a ṭha bîk a, sai sa chan nan chem aiin a ṭha zâwk ni-a sawi a ni.

6. Rawchhia: Rawchhia hi a tam vak lo va, phulrua leh rawṭhing inkâra mi a ni deuh ber. A awm dân hmangah chuan phulrua a pâwl ber a, phûl ni kangah a awm ṭhîn. A chang ṭha bîk a, vaithang atan a ṭha hle.

7. Raw-mi: Phulrua lampang tho a ni a, mahse, a lian deuh zâwk. A len avângin hmán lai chuan chi bûr leh vaihlo bûr atan an hmang ṭhîn.

8. Raw-lak: Phulrua lampang chi tho niin a tam vak lo. A châng a dam dap a, hnâng atan hlai a nuam bîk a, phulrua awmnaah a awm ve ṭhîn.

9. Raw-ngal:  A tlángpuiin hmun zo deuhvah a awm ṭhîn a, tlâng sáng tak, ngawpuiah a awm deuh ber. A hunga awm chi niin a châng pawh rawthla ang bawka khât a ni; kutzungchal tiat lek pawh feet thum laia sei a ni thei.

10. Tursing: Khawchhak lam mau a ni ber a, mau chhah tak leh châng lawk tak a ni. Vaibel atan a ṭha em em a, 'Tursing Vaibel' an ti deuh kher ṭhîn.

11. Châl: Châl hi mautak ang deuh, mautak aia të leh pan, châng zing tak a ni a, tûn hma deuh chuan inchhûng bang pin nan an hmang ṭhîn. A tlêpin an awm ṭhîn a, ngaw hnuai mau a ni ber mai.

12. Phar: Phar hi mau zînga chhiar a ni a, zo ngawpuiah phulrua anga hung neiin a awm a, a chângah kual chhuakin hlîng a nei a, tiang atan a ṭha hle. Te tak të të a ni hlawm.

13. Lik: He mau hi khawchhak lam mau deuh ni-a ngaih a ni. Pum te tak të të, phar ai pawha të lehchhàwng a ni a, tianga hman tham lek a ni.

14. Tasing: He mau pawh hi khawchhak lama awm bîk a ni a, a të leh deuh. Khawthlang lamah a awm hriat a ni meuh lo.

15. Thothek: Mau chi khat chu a ni ve ngei a, khawia awm ṭhîn nge tih hriat a ni lèm lo va, a chanchin sawi tur a tam vak lo.

16. Talan: He mau hi kan Mizo upate'n vaibel chi khat, Talan Vabel siam nan an hmang ṭhîn. Mizoram-ah a tam vak lo va, phai mau a ni tlángpui. A pianzia hi rawnal leh rawthla inkâr a ni ber a, a pum pawh mautak tiat vela lian niin a châng a khât hle.

17. Sairil: Hei hi mau zînga chhiar a ni chiah lo va, mau angin châng a nei ve thlap a. Hnâng atan te, thil tah-mawi chi hrang hrang atan an hmang nasa hle.

Thulâkna: Zoram Mawitu by C. Lalbiaknema

May Fiamthu

1. Naupang ṭawngthei pakhat pawh kha, "Muana, i va lian tawh ve a.." an tihte hian rang zetin, "Mahse, ka hmelchhia alawm," a lo ti vat zel.

2. Nu pakhat hi a thinchhe khawp a, an kawtah hian, "Dei," ti vak ila, a lo chhuak a, "Dei dei dei dei dei dei," a rawn ti nghal zawt zawt zel.

3. Mi pakhat pawh kha a chêr lutuk a, vangvatin a zûk a, vangvat chuan, "A hlâwk lo em mai, kal daih ang!" a ti hmak.

4. Nula pakhat pawh hian pheichham a man ve a, pheichham chuan, "I duh duh min dil rawh," a ti a. Nula chuan, "Preity anga hmelṭha, Aishwarya ang a mitmeng mawi, Angelina Jolie anga hmui sexy, Britney anga zaithiam," a ti zung zung a, pheichham chuan, "Chu'ngho chu ka va hre hlawm lo ve," a tia, a kalsan daih.

5. A pa khan a rui haw kha a lo hau a, rei fe an inzilh hnu chuan thawh pahin, "Ka pa chu i sawi ṭha hle mai, i tiṭha lutuk," tih pahin a chibai vel.

6. Mahni hmasial deuh pawh kha darthlalangah a inen a, "Dam reng ang che aw bawih-a.." te a inti vel.

7. Mza pawh khan a nu hnenah, "Ânu, cheng 10 min lo pe.." a ti a, a nu chuan a beng hrep a, "20 i la duh em?"

8. Chhungkaw pakhat pawh kha vawk lu an siam ve dawn a,a sawngbawl dan kha hre ve hek lo, a hâ an brush fai a, a beng êk an kher a, an chhûm tawp.

9. Thian dun pawh kha ramah an kal a, savawm an tâwk thut a, pakhat zawk a seh hlauh mai a. A thianpa chhan a duh bawk si, a hlau bawk si, a tihngaihna hre lo chu an bulhnaiah a ding a, "Seh tawh suh, seh tawh suh," a ti vak vak ringawt.

10. Exam-naah a tichhe lutuk a, report card a chhuak a, a chhungte hmuh a hreh si, parents signature pek a ngai bawk si, report card kawmah, "Open with smile," tih a ziak tawp.

Tâwpkhäwk!

Ka rilru ngaihtuahna leh keimaha awm zawng zawng hi a nihna ang taka ziak chhuak thiam thei tur khawpa thu thiam nih ka va châk tehlul em!