19 October 2015

'Nghilh Loh Nan' thlirlawkna

LEHKHABU THLIRLAWKNA
Dt. 18th October, 2015 (1:00PM) @Conference Hall, Govt. Aizawl College

Lehkhabu : Nghilh Loh Nan
Ziaktu : J.H. Lalrinzuala & Darthansanga
Phek : 156
A man : Rs. 100
Thlirlawktu : T.S. Khupchong

Vawiina kan lehkhabu tlangzarh tur, ‘Nghilh Loh Nan’ tih hi kumin, 2015 August ni 1-a min boralsan ta, Mizo Department-a kan zirtirtu, Sir P. Dokunga hriatrengna atana chhuah a ni a, a bu chhungah hian a thlalak tarlan a nih bakah a hriatrengna atana hlan a nih thu te., mi hrang hrang pasarihin a thlahna thu tawi an ziahte dah a ni a, a bu hmingah pawh ‘Nghilh Loh Nan’ tih vuah a ni. Hetianga mahni zirtirtute chawimawina chang hria zirlai kan awm hi a lawmawm hle.

A lehkhabu keuhawnna atan, kum zabi 19-na laia Irish poet lar tak Oscar Wilde-a’n kum 1881-a a poem phuah ‘Requiescat’ tih chang 5-na (chang tawpna ber), V.L. Rorelfela lehlin chu dah a ni a,

Peace, peace, she cannot hear
Lyre or sonnet,
All my life’s buried here,
Heap earth upon it.

tih chu Rorelfela hian,

Lungmuangin, thlamuangin, a thleng phak si lo maw
Perhkhuang leh runthlak hlarua zawng paw’n;
Hetah ka hringnun ka phum bo ta maw,
He thlan vûng khawvel chungah hian.

tiin a letling a, a ngaihnawmin a ngaihawm riau nia!
He lehkhabu hi inziah tawm a nih angin, J.H. Lalrinzuala thu leh hla pasarih leh Darthansanga thu leh hla pariat dahkhawm a ni a; a vaiin fiction 8, translation 2, essay 5 a awm. J.H. Lalrinzuala hian tun hmain lehkhabu pahnih ‘Gemini’ leh ‘Mimawl Khawhar Sulhnu’ tih chu a lo tichhuak tawh a, a hnuhnung zawk phei chu kumina a tihchhuah a ni nghe nghe. Darthansanga hi a lehkhabu tihchhuah pakhatna tur a ni ve thung a, thu leh hla thiam leh tui tak a ni a, essay leh poetry tam tak a lo phuah tawh a ni.

J.H. Lalrinzuala thuziakte hi dah hmasak a ni a; thuziak awm hmasa ber ‘Thihna Hrualhrui’ hi short story ngaihnawm tak a ni a; tragic story, thawnthu lungrun leh lungchhiatthlak tak a ni. Lemziakthiam (artist) pakhat leh a customer nula inngaihzawnna chungchang a ni a; lemziakthiam Zorina leh Didini hi an inhmangaih hle a, mahse, an nu leh pate’n harsatna an siam a, Zorina rilru na chu zungawlveiah a chhuak a, a tawpah Didini pawh a tawpah a inawkhlum a ni. A changtu an tam vak lo, Didini, Zorina leh Didini Pa an ni deuh mai a; nimahsela, mittui ko chhuak awlsam tak a ni thung.

Thuziak thiam kan tihte hi thumal remkhawm thiam an ni mai a; C. Thuamluaia thuziakte a ngaihnawm bik em em chhan pakhat chu, thumal a remkhawm thiam piah lamah a thuziakte mitthla nghal theihin a sawi chiang thiam bik tlat hi a ni. Chutiang chiah chuan J.H. Lalrinzuala hian thumal a remkhawm thiam a, a thuziakte hi mitthla theih turin a sawi chiang thiam bik tlat. ‘Thihna Hrualhrui’ paragraph khatna atang hian chu chu a hmuh theih nghal. “...a khât tawka motor tlân thawin vaivut a chhem leng chum chum leh, dawr tê inkhar hulhliapa uipain uinu hur a hêl chauh lo chu thil che dang reng reng hmuh tur a awm lo...” a han tihte hian nipui chhun nisat vawl vawl lai boruak a hmuh theih tlat.

Thawnthu-a thawnthu chhawng awm hi a ninawm hma hle a, nimahsela, he thawnthua Mizo thawnthu lar tawh lo tak, ‘Siruki te unau’ thawnthu lo lang hi a ninawm hauh lo thung. Remchang taka a thawnthua Mizo thawnthu tha tak a zep tel thei hi a themthiam hle a, hei hi a thuziak tihlutu tur a ni. He thawnthu hi thalai thawnthu, thalaite tana ngaihnawm tur a nih rualin, nu leh pate tana chhiar ngei ngei tur chi a ni. Fate ngaihzawng chungchanga inrawlh thûk luat hian thil tha lo zawk a hring thei tih a tilang chiang viau.

‘Ka Fanu Hnena Lehkhathawn’ hi lehlin a ni. India ram Prime Minister hmasa ber Jawaharlal Nehru-a’n a fanu Indira Gandhi hnena a lehkha thawn tam tak zinga pakhat a ni. Kum 1928 khan Indira Gandhi kha kum 10 mi lek a ni a, tuna Uttarakhand state ni ta huam chhunga khaw pakhat Mussoorie-ah lehkha zirin a awm a, hetih lai hian a pa Jawaharlal Nehru chu Allahabad-ah a awm thung. A lehkha thawn hi saptawnga a ziak a ni a, lehkhathawn hmangin a fanu a fuih thin a, thu tha tak tak a hrilh thin. Chung a lehkhathawn hrang hrang 30-te chu dahkhawmin, kum 1929 khan Hindi novelist Munshi Premchand chuan Hindi-a letlingin a tichhuak a, heta tang hian mi hriat lar a hlawh hle a, American dramatist pakhat Lavonne Mueller phei chuan drama-a ziah theih tura her remin, a film-in an siam nghe nghe.

He lehkhabu ‘Nghilh Loh Nan’ tiha lehkhathawn awm erawh chu, lehkhathawn dahkhawmna bu a chhuah hnua ziah a ni a; hetih lai, kum 1930 lai vel hian Jawaharlal Nehru chu politics avangin Naini jail-ah a tâng a; jail atang hian November ni 19, 1930-a Indira Gandhi kum 13 tlin pualin lehkhathawn ropui tak a ziak ta a ni. He lehkhathawn hi infuihna thu tha tak, tun hnu thleng pawha a chhiartute tana chakna petu a nih avangin Mizo tawnga dahtu, J.H. Lalrinzuala hian Mizote tan thil ropui tak a ti, tih loh rual a ni lo.

‘Panlai Aw Kan Hlim Lai’ hi narrative essay a ni a, a ziaktu J.H. Lalrinzuala’n a naupan lai chanchin a ziahna a ni ber. Mi tu pawh hian naupan lai chanchin ziah tur kan nei theuh va, chanchin intawm lah kan ngah narawh. A bikin thingtlang naupangte hian naupan lai chanchin kan intawm fur a; chutiang mite tan hlei hlei he thu hi a ngaihnawmin a rinawm. Kan naupan lai chuan thiante nen bûk kan sa a, luiah kan kal a; thiante nen hun kan hmang nasa thin hle. Hmeltha kan tih zawng te kan han ‘vei’ em em thin kha a ni a. Chu chu he essay-ah pawh hian tarlan a ni a; a ziaktu nen hian naupan lai chanchin kan lo intawm reng mai.

A ziaktu hian thu tawi tê tê, dik leh nalh deuh deuh chheh hi a thiam riau.  Kum 1939-ah daih tawh khan Kaphleia khan ‘Thlirtu’ essay-ah mihringte lunglen chhan chu ‘Kan awmdanah duhtawk kan ngah loh vang a ni’ tiin a lo ziak tawh a. Hemi chhang chiah ni turin, J.H. Lalrinzuala hian ‘Mihringte’n kan lunglen changa kan hriatchhuah thin chu, kan hun kal tawhte a ni...’ tiin a ziak a, a dik hle. Khawvela thusawi ropui, mi ropuite thu fing tak takte hi thudik awm sa vek a ni a; midangte’n sawi chhuah nachang an hriat loh emaw, midangte sawi chhuah aia chianga sawi chhuah emaw a nih avanga thusawi ropui lo ni ta a ni hlawm. Tuna J.H. Lalrinzuala thuziak pawh hi chutiang chu a ni a, thusawi ropui tak chu a ni chiang. Phek 32-naa - ‘in va nalh ve’ a lo tih chang chuan mitmeng a zim a, kareh a zau thung’ tih te a sawi chhuak thiam riau! Lawm avangin han nui sak ta ula, in hrethiam mai ang.

A ziaktu hian thil sawifiah a thiam kan tih tawh kha. Phek 31-naah tihian a ziak a: ‘Khabe sai, khup inkhawng hlawk hlawkin chu li uk chu kan han chhuahsan a; pialtlep hlai hlep hlawp, ni êngin a chhun sat vurah chuan kan han thu dîr tluk tluk a...’ tiin. Hei ngat phei hi chu, C. Thuamluaia pate a ni ringawt. A imagery a sáng hle a ni.

He thawnthuah hian horror story a awm nual a, chung zinga a hmasa ber ‘Ka Thlahrang’ tih thawnthu zet hi chu a ngaihnawm a, a hlauhawm a, a bengvarthlak bawk! A hming mai chuan ‘tualsumsu’ hi kan hre theuh tawh ang a, mahse, eng nge a nih chiah, engtiangin nge a awm tih chu kan hre kher lo vang. Hei hi a ziaktu hian thawnthu hmangin min hrilhfiah a, chu chuan a thawnthu a tihlu hle. A ziaktu hian ama chunga thleng angin (auto-diegetic narration) a ziak a, ‘tak tak a ni em?’ tia zawhna a dawng nawlh nawlh a nih pawh a âwm khawp ang. A plot hi awmze nei takin a duang a; mi chapote chu hnuhhniamin an awm thin tih a rawn pholang a, a thlahrang hi vai sumdawng chapo tak tihthaih nan a hmang a, a chimawm ngawt mai!

‘Corbett’s Kunwar Singh’ hi lehlin tho a ni a, a letlingtu J.H. Lalrinzuala hi translator tha tak a nihzia tilangtu a ni. A lehkhabu hmasa ‘Mimawl Khawhar Sulhnu’-ah pawh lehlin a awm nual tawh bawk. Jim Corbett hi India rama sakei sual peltu hmingthang a ni a, a sakei pelh dan chungchang chu lehkhabu eng emaw zat ziakin a chhuah tawh a. Tuna kan sawi tur hi kum 1952-a a lehkhabu tihchhuah, ‘My India’ tiha thuziak pakhat a ni. P.L. Liandinga hian lehkhabu a lehlin reng rengin, ‘Zo’ takin, Mizo version zelin a letling thin a; hei vang hian a thu lehlin hi chhiar a nuamin a ngaihnawm bik hliah hliah thin. Chutiang bawk chuan he thu letlingtu pawh hian Mizo takin a letling a, ‘tau thla’ ‘tuipuisuthlah’ tiarep’ ‘tuibur hmuam da’ tih leh a dang dang pawh hmuh tur a awm nual a, Mizo tak a ni. A letlingtu hi thuziak lehlin uar zel sela a duhawm hle.

‘Gabriela’ hi P.C. Vanlalhmangaihzuali thuziak, J.H. Lalrinzuala’n a siamremsak niin a lang. Fantasy fiction a ni a, tuihnuai khawvel leh leichung khawvel suihzawm a ni. Mermaid lal fanu Gabriela-i hian mihring a ngaizawng a, a mihring ngaihzawn nena an intawn dan leh an ruk chhuah dan a ni ber. Mizote hian exotic fiction (ram dang behchhan thawnthu) kan ngah lo hle a, he thuziak hi chutiang thawnthu a ni a; thawnthu tawi tê (flash fiction) a ni a, a changkang khawp mai. Ka hriat sual loh chuan, hmeichhe hmingah chuan Gabriella (‘l’ pahnih dah tur) ni âwm tak a ni a, hetah erawh mipa hming angin dah a ni tlat thung a; ka hre sual zawk pawh a ni maithei e.

‘Puma Zai’ hi descriptive essay a ni a, expository essay a tih theih bawk ang chu.Puma Zai lo chhuah dan leh a darh dan kimchang taka tarlanna a ni a, a bikin literature zirlaite tan chuan a hlu ngawt ang le. Kum zabi 19-naa lo chhuak Puma Zai hi Zoram-ah a lar hle a, kum zabi 20-na intan tirh lai vel phei chuan sakhaw thar Kristian sakhua pawhin a thuanawm phah hle. Chutih laiin kum 1911 velah mautam a lo thleng a, nasa takin tam a tla a; kum 1913-ah harhna a lo thleng bawk nen, Puma Zai hi zawi zawiin a chuai ta a ni.

A ziaktu hian lehkhabu a râwn zau viau a, nimahsela, a thuziak tawpah work cited/reference a dah lo hian a tikhingbai deuh. Research behchhan emaw, zirbingna thuziakah reng reng chuan reference dah theih a tha hle. Mizoram University Mizo Department-ah pawh khuan ‘Puma Zai’ hi an zir a, hetah hian Prof. R.L. Thanmawia ziah dana zir a ni. Ani hi hla lam research beia doctorate degree neih nan hiala hmang a ni a; Puma Zai chungchang ziaktu dang awm nual mah se, a thuziak a rintlak deuh berin a rinawm. Mihring inkohna ‘Pu’ tih vel hi thu leh hla huang chhungah chuan dah loh a pawi lo zawk.

Darthansanga thuziaka a hmasa ber ‘Ka Nu Mangtha’ tih hi descriptive essay a ni a, suangtuahna hmanga ziah a nih avangin, imaginative essay a tih theih tho awm e. He thuziak hian nu hlutzia a tilang chiang hle. A chhiartute zingah nu boralsan tawh an awm ngei ang a, anni tan ngat phei chuan mittui titla zawih zawihtu, thuziak tihbaiawm, ngainatawm tak si a ni ngei ang.

Kum 1764 khan English author Horace Walpole chuan novel pakhat ‘The Castle of Otranto’ tih a ziak a, hei hi gothic fiction hmasa ber anga ngaih a ni. Mizote hiamn gothic fiction kan ngah lo hle a, a novel phei chuan kuttangthliaka chhiar tham chauh a la chhuakin a rinawm. Chutiaang a nih laiin Darthansanga’n gothic fiction ngaihnawm leh Mizo tak mai, ‘Mihrang Sulhnu’ a ziak hi a lawmawm hle! He thawnthu hi ngaihnawm hlauhawm tak a nih avangin dawihzep deuh tan chuan chhuna chhiar a sual lo maithei. Kum 1930 lai vel Mizoram hmarchhak lam behchhana ziah a ni a, a ziaktu hian a hun lai khawvel a ngaihruat thiam viau. Thingtlang atanga chiseh leh chakkhai lam tura ke ngata Aizawl an zin thu leh, an zin haw lama an thil tawn tihbaiawm tak chanchin a ni a; a ziaktu hi a thuziakah a tel avangin homodiegetic narration kan tih hmanga ziah a ni a tih theih ang.

J.H. Lalrinzuala thlahrang kha khawpui thlahrang a ni a, Darthansanga thlahrang erawh chu thingtlang thlahrang a ni thung! James Dokhuma kha saphovin story-teller an tih ang chi a ni a; pa titi thiam takin thawnthu ngaihnawm tak a sawi ang mai hian, a ziaktuin a thawnthu ziak hi min chhiartir a ni mai lo va, a hrilhin min hrilh a ni. Darthansanga pawh chutiang chiah chu a ni. A duhna lamah thil sawi uar pawh a lo thiam narawh e! ‘...pi leh pute pawhina sa tuia an sawi nghalmal sa ngei mai biang puam tãl tãla kan han thial chu mitthite kan hlêp hliah hliah...’ (phek 95) tih lai phei hi chu chhiar zawnga chil lem rik khalh a awl hle! A hràn dan vel erawh sawi tam lo ila a him ang!

‘Ka Hringnun’ hi naupan lai chanchin seprawtuina essay a ni a, lehkha a zir a ziaktu hian a naupan lai chanchin min hrilh keuh keuh va, a ngaihnawm hle. Romantic Period hun laia English essayist lar tak Charles Lamb khan personal essay a ziak nasa hle a, kum 1820 chho vel atangin ‘London Magazine’-ah a ziak thin a, ‘Dream Children’ phei chu a naupan lai hun a seprawtuina, hlimawm leh lungkuai tak a ni. ‘Ka Hringnun’ pawh hi chutiang deuh chu a ni a, a hlimawm a, a lungkuai a; a tawp lama a college zir dan a ziahte phei chu nui ruh ruh chunga chhiar theih tak a ni. Pakhat chiah - ‘Zing lamah maian, tlai lamah maian bai thar leh a thing’ (phek 113-na). Darrokima te pawhin thiam takin mahnia in an luah dan an ziak a, mite’n ngaihnawm an ti hle. Khum atanga pen thum leka thleng sila pen li-naa rawng bawl thintu thuziak hi saphovin ‘light reading’ an tih ang chi, thuziak hlimawm tak a ni.

Thuziak lama tui thian neite hi mi vannei tak an ni. An hming chu a thlawnin lehkhabu-ah thai lan a ni thin a, hlu tak a ni. He essay-ah pawh hian a ziaktu thiante hming a lang nual a, anni tan chuan ‘Nghilh Loh Nan’ lehkhabu hi zan tam mutpui chi a ni hial ang.

Thawnthu tawi ‘Lalhriatchhungi’ hi tragic story a ni a, a lungchhiatthlak tluan zak. Thingtlang atanga Aizawla lehkha zira awm tlangval pakhat leh nula pakhat, nau pai lai mek inngaihzawn chanchin a ni a, a tawpah a changtunu chu nau chungah a thi. Chhiartute mittui titla thei tur thawnthu a ni. Darthansanga thuziakah reng reng, a ziaktu hmuh tur a awm zel a, ama chanchin a ziak tihna phei zawng a ni lo va; thawnthu phuahchawp pawh ni se, midang chanchin ziak pawh ni se, ‘hei hi chu amah a ni ngei ngei ang’ tih theih tur a tel zel a, hei hi a signature tur a ni.

‘Savawm Pûk Huai’ hi paranormal fiction a ni a, a thawnthu hming ang hian ‘huai’ lampang a ni. Savawm Pûk huaite leh a bul khaw mipuite inkara harsatna (conflict) awm tarlanna a ni ber. He thawnthu-ah hian hmanlai kan pi leh pute’n ramhuai chi khata an ngaih ‘tau’ lan dan pakhat ‘tau-meichher-chhi’ a awm a, a thuziak tihlutu a ni ngei ang. Hman atanga tun thleng hian naupang mai ni lovin puitling pawh an bo fo va, titi a titam thin hle. Mi bo hi tunlai hun thleng pawha an la awm avangin, he thawnthu tawi innghahna (setting) hi thingtlang leh ramhnuai niin, a changtu (character) pawimawh pawh ‘huai’ ni mah se, a tunlai hle.

‘Mizoah min ngai lo’ tih hi impersonal essay huanga khung theih tur a ni ang. Nikum lawk, 2014-a Haflong-a ZOFEST hmannaa a thil tawn a ziah chhuahna a ni a; khami tum ZOFEST neih a nih dawn khan eng emaw buaina a awm a nih kha. A hmun ngeia kalin a ziak hi a ngaihnawmin a bengvarthlak hle. Thuziakmite hian khawvel tan chhiar tur min pe a, anni zarah hmun dang chanchin chhiar tur kan neih phah thin. ZOFEST-ah pawh mi tam tak an zin a, an thil hawn pawh a inang lo hlein a rinawm. Darthansanga erawh chuan Mizote tan hnam inpumkhatna thu a rawn hawn a, a daih rei khawp ang.

‘Rawirup’ hi thawnthu tawi a ni a, a thupui hi mihring hming a ni! Saiha khuaa chêng, Nunui hringnun a ni ber a; Nunui hian naupang tê a nihin khuaikhem a tâwk a, chu chuan a nunah harsatna a thlen chho nasa hle. A tawpah chuan a khuaikhemtu a inawkhlum ta a ni. Rawirupi leh Nunui hi thian inkawmngeih tak an ni a; a thupui han en chuan Rawirupi hi a thawnthua a lailum luahtu ber ni âwm tak a nih laiin, Nunui chanchin hi a lailum luahtu tawk zawk a ni. Thian inhmangaihna thûkzia bakah, thil tisualtu chunga hremna a tlâk dan lantir a ni a, tunlaia chhungkaw harsatna tam tak chu he thawnthu hmang hian tarlan a ni.

He lehkhabua thuziak awm hnuhnung ber ‘Ka Zinna Ram Tokyo’ thuziak tawi hlimawm tak a ni. A mumanga Air Asia (a mei lama 07 inziak)  hmanga Tokyo-a zin, Japanese chaw tui Bataum foods te eia laptop vai tên nawlh nawlh kha, a harh hnuah Tokyo-ah ni lovin Parvachawm-ah a zin a ngai a, Bataum foods ni lovin Batawm sauma bai an hmeh a, Air Asia hmanga zin kha ke ngatin a zin a, Air Asia meia 07 inziak kha Burma siam a Tokyo pheikhawk number a lo ni a, laptop khai thên lauh lauh khan vawkte a khai let tawp tawp zawk a! He thu tawi tê hi a ngaihnawm riau. Thil awmze inhlat lutuk (paradox) a hmang thiam hi a themthiam ngawt mai.

He lehkhabu-ah hian grammar, punctuation, spelling mistake adt. a awm nual mai a; chungte erawh chu tarlang lovin kan kal kân a, a chhiartute review-ah chuang thung teh se!
 
A hnunga dingte hi a ziaktu JH Lalrinzuala leh Darthansanga te an ni
 (Vawiin, Dt. 19th October, 2015; 1:00PM-a 'Nghilh Loh Nan' tih lehkhabu, J.H. Lalrinzuala (GAC SU Magazine Editor ni mek) leh Darthansanga (GAC SU Indoor Games Secretary ni mek)-te lehkhabu inziah tawm hi Lalhruaitluanga Chawngte-in GAC Conference Hall-ah a tlangzarh a ni).

Share this

0 Comment to "'Nghilh Loh Nan' thlirlawkna"

Post a Comment

Eng nge i ngaihdân?