Isua tuarna kha (A sir lehlam aṭangin)

(Good Friday a lo thlen hian, kan tana Isua tuarna, ama thiam loh ni miah lova mi dangte tana a tuarna kha ropui ka ni a, nasa ka ti a. Thiam ang tawka han ziah ve ka duh a. Chumi tur chuan Youtube-a mi thiamte sawina te, website hrang hranga mi thiamte’n medical view leh rinthu nen ṭangkawpa an ziah te, historian te thlirna aṭanga ziah te chhiar chungin hei hi ka ziak a ni — TS Khupchong).

Thlan thisen anga far: Gethsemani huana Isua ṭawngṭai, lungngai taka a ṭawngṭai laia a thlan thisen anga rawn far kha hematidrosis an ti a. Mi, rilru hah, lungngai leh hlau em ema an awm hian vun chhung lama thisen zâm te tak tê tête kha tikehin, thisen leh thlan chu a lo inpawlh a, vun kar aṭangin a lo chhuak ta ṭhin a ni. Panic attack nei tawh chuan a hrehawmzia an hria ang a, Isua thlan thisen anga rawn far khawpa a tawrhna kha, panic attack lêt 100 vel nen a inhen ang an ti!

Isua kut an thlak: Isua kha an man hnuah Juda hruaitute hmaah leh Roman hotu Pontia Pilata hnenah an hruai a, a chungthu an rel a. An dâwp laiin an bêngin an hnek a, chil an chhâk a, an nuihsawh a nih kha. Engtin maha ti let ve lo tura an benga an hnek kha, hnek nat zawng tehna psi (pressure per square inch) 150-300 thleng a ni thei an ti a, chu chu car kawngkhara kutzungṭang khar chilh ang vela nâ a ni e an ti. Professional boxer-in tu emaw phuar beh tlat kha duh tawkin han hnek mai sela, chutiang vel chu a ni maithei. Roman sipaite kha an nun a râwng a, Isua kha an dâwpna lamah nasa takin kut an thlak ang tih kha a rin theih a ni.

Isua an vuakna: Kut an thlak mai piah lamah Isua kha an vuain an hlap a, he an vuakna hi a namailo hle. Roman-hovin mi an vuakna hi flagrum an ti a; savun hrui phiar sei eng emaw phuar khawmin a hmawr ṭheuhvah a bâwk an siam leh bawk a. Hetiang vuak hi movie velah pawh hmuh tur a awm fo va, a na hle a ni ang, an thihpui fo. An vawi khat vuaknaah ringawt pawh vun a tithler nghal thei a, vawi eng emaw zat an vuak phei chuan tihrawl karah ruh lang khawp ten an vaw thei. Thisen a chhuah nasat avangin blood pressure a tihniam a, nikhawhrelova awm te, taksa bung ṭhenkhat hnathawk thei lova tawp thlengin a siam. A nat turzia hi suangtuah phak a ni lo va, hei ringawt pawh hi Isua tawrhnaah chuan a rapthlak takzet a ni.

Kraws rihna: Hmasang Roman-ho khan mi sual, kraws-a an khenbeh turte kha a kraws pumpui ni lovin, bân an kilh behna (crossbeam) chauh kha khenbehna hmun tur panin an puttir ṭhin a, crossbeam hi patibulum tiin an sawi. Khenbehna atan hian thing lian leh tlo, tliak mai mai lo tur an hman avangin patibulum pawh hi a rit ṭha nelh nawlh hle ang tih a rin theih a, kg 30-40 inkar vela rit turah an ngai a ni. Kraws pumpui rih zawng hi kg 130-140 vel ni turah an ngai bawk (Mahse, Isua khan kraws pumpui kha a pu lo niin an sawi).

Kalvari tlang hlat zawng: Isua hun tawp darkar, a chungthu an relna hmun te, chuta ṭanga Kalvari tlang pan a kalna te chhutin kea a kal zat hi km 1.5 aṭanga 4 vel ni turah an chhut a; Via Dolorosa (Golgotha panna kawng) bik hi kilometre chanve vel ni turah an ngai bawk. Isua khan via dolorosa a pan lai khan, nasa taka an nghaisak tawh hnu a ni a, flagrum hmanga vuak tawh, chutah pawh kg 30-40 vel puin an khenbehna hmun tur tlang (tlang panna chu kawng chho a ni ngei ang) panin kein a kal ṭauh ṭauh va; vawi khat lek ke pên pawh a tan chuan a harsa dawn tih a chiang em em a, a kraws put chu vawi eng emaw zat a tlukpui nghe nghe a nih kha.

Isua khenbehna: Isua an khenbehna perek/thirkhen hi, taksa kilh tlang tur a nih avangin tê tak a ni thei lo. Pakhat sei zawng in inches 5-7 vel ni-ah an ngai a, a len zawng leh chhah zawng hi inches chanve vel ni turah an ngai bawk. An kilhna tak hi kutphahah ni lovin banrekah tia sawi an awm. A chhan chu, a taksa rihna kilh bet hneh thei tur chuan kutphah aiin banrek chu a fuh zawka ngaih vang a ni ber. Khatia tuboh lian lutuk maia Isua kut leh ke an kilh khan, an chhut apiang mai kha na rapthlak tak a tling ngei dawn a, an nghaisakna leh an khenbehna avang ringawt pawhin a taksa a chet apiangin taksa nâ tak a lo chhuak zel dawn tihna a ni. Chuvangin Isua tuarna hi a lo van namailo em!

Hling lukhum: Isua hlîng lukhum an khumtir kha amah elsenna atan a ni. Hlîng/hrui zum tak phiar khawm ni maiin a lang. Isua lu-a an khumtir khan hlîng khan a lu vun chu nasa takin a chhun thi ngei ang tih a rin theih a, lu phei chu taksaah a pawimawh em em lai a ni a. A lu aṭangin thisen a rawn luang chhuakin a rawn far zawih zawih ang tih a hriat theih. Chuti chung chuan “Judate Lal” tiin an la elsen zui a!

Kraws-a khai kan: Isua an khenbehna kraws kha an phun hmain, leia a tlûk laiin an kheng bet phawt a, chumi hnuah an tung chauh nia ngaih a ni, chu chu Isua tawrh tizualtu a ni awm e. Isua hi a thih khan kum 33 vel a ni a; Pathian thu hrila zin reng, kea nasa taka kal reng reng a nih avangin thau lem lo, taksa inphut mawi pangngai tak ni turah a ngai theih a, a kum nena tehin kg 50-60 inkar a ni ang tih a rin theih. A kut leh kea an kilh beh kha, kraws an han phun chiah khan a taksa rihna leh lei hîpna avangin an kut leh ke an kilhna nâ kha a zual hle dawn tih a chiang a. A ban pahniha kilh beh (khai) a nih avangin vawi khat thâwk lak ringawt pawh beih fê tham a ni ang. Vawi khat boruak hîp lut turin a taksa kha tlema a kân zel a ngai dawn a, chumi tur chuan a kea an kilh behna ring chung leh, a kut an kilh behna ring chungin a taksa a tihsan (push up) zel a ṭul dawn a ni. A na tawrh leh an sawisakna zawng zawngte avang chuan a chuapah tui a lo khat a, chu chuan thihna a thlen taah an ngai.

Isua thihna: Chutianga na hrang hrang darkar eng emaw zat a tawrh hnuah Isua kha a thi ta a. A thihpui hrang hrang an sawite hi — asphyxiation (taksaa oxygen duh khawp awm lo) te, hlauhthawnna leh lungngaihna nasa tak avanga lungphu chawl (heart failure) te, chuap leh lung vela tui tam lutuk (a tichiangtu chu, Roman sipaiin Isua nâka a chhun khan thisen leh tui a lo luang chhuak a nih kha) vang te niin an ngai. Chuti chung chuan Isua khan, khang ama chunga kutthlaktute kha, “Ka Pa, anni hi ngaidam rawh; an thiltih hi an hre lo a nih hi,” (Luka 23:34) a la ti thei nia!

Isua khan an nghaisakna kha a thinlung leh taksain nasa takin a tuar kawp a, a thiam loh ni miah lovah an diriamin chil an chhâk a, nâ tinreng a tuar bawk a. Kan tana Isua tuarna kha a namailo asin! Nâ a tawrh chhan chu nang leh kei hi chhandama kan awm theihna tur a ni. Isua chuan hrehawm tinreng tuarin a tih tur a hlen tawh a, a bak chu kan kuta innghat a ni ta!

Share this

KC Lalthansanga