Keini chu Mizo kan nia..!

Mite khawsak anga khawsa pha lovin, an inrêlbâwl dân te chu awt takin râlkhat thlîr dauh dauh thîn mah ila, kan nihnaah kan lungawi tâwk a, suma lei theih loh an neih loh tha tha kan nei bîk hi a va vânneihthlâk êm!

Kan nihna leh kan chan tâwkah kan lungawi a, lungawi lohna kan lo neih pawhin hmasâwn phah nan kan hmang a, khawvêl tukverha dâkchhuak reng chungin mahni inchhûnglum kan hawisan chuang lo - Mizo kan ni miau alawm.

Khawvêl sualnate'n hmun dang ang bawkin min chîm a, sualna thûk taka la liluh ngai lo kha kan buai a, theihtâwpin a tihbo tumin hma kan la a; chumi kawngah chuan infuih thar nan kan nun zemawi sawi tur leh tawktarh tur kan la nei cheu a ni. A va hlu êm!

Keini chu chhiat kan tawhin Mizo nih a nuam hlei hlei a, neih sum leh pai nei lo nih te hi retheih nihna a ni rêng rêng lo. Mi harsa an tam poh leh mi tha kan lo nih zia a lang chiang ting mai a ni. Kan lungngaih châng pawhin thlamuang tak chungin kan tap a, kan hlawhchham châng pawha kan zînga el tur dang lo awm leh zêl te hian min tiphûr sauh sauh zâwk a. Kan hlawhtlin ni-a in-îtsîk mai lova kan inlawmpui thiam te hi a hlu em em a, duhsakna kan inhlan tawn thin te hian kan ke pênna tur kawng a sial ruah a ni - hei hi Mizo a ni.

Harsatna a sân poh leh Mizo Mizo-na a lang chiang thîn. Chhûngkhat hnaivai leh laina hnai leh hmêlhriat nei lote an khawhar lo va, a hriat hlawh zâwk an ni thîn; kan ram hi khawngaihna ram a ni tlat a!

Khawvêl thiamnaah hnam dang leh ram dangte tluk lêm lo mah ila, kan awt ngai lo. Ka thil mawi hmuh te hian kan kut a tiche a, kan thil tha hriat te hian kan ngaihtuahna a kaitho thîn. Hnam danga awm zen zen lo tlâwmngaihna hi khawvêl mithmuha kan inchhuanna leh kan chungnunna a ni a, tûn thlengin kan zîngah a la awm reng a ni. Mizo nih hi a nuam asin.

Kan pasalthate hming hi khawvêl miten min hriatpui lo mah se, an nihna leh an thil tiha kan chian avângin kan ngaihsàn a thulh chuang lo. Kan hnama chi nung an tuh kha a chawrno va, a thang lian zêl a, pâr pawh a chhuah ta hial a. Chu chu tûn thlengin a la vul reng a, a chuai ngai dâwn lo.

Thil tibo kan awm chuan mi rinawm kan nih zia a lo lang a, chuti ang bawkin thil chhar kan awm chuan mi ta awt ve ngai lo kan ni tih a chiang thîn. Hei hi Mizo nih tinuamtu a ni a, hnam dangin an nei ve ngût na maw chu!

Chapo kan hlauh avângin hnam dangte hmuhah kan inpho chhuak ve vak vak ngai lo! Mi inngaitlâwm rual awmkhâwm kan nih avângin khawvêl hriat lâr hluai pawh kan ni hek lo. Kan awm dân mil tâwka khawsak kan thiam a, hmân atâ tawha lo intodelh thîn kan ni.

Kan kohhran-te hi a nung hliah hliah a, kohhran hrangte awm ve diah mah ila, biakin khâr leh zîm ai chuan biakin zauh hi kan tih than a ni. Rinna lamah kan pachhe bîk lo. Khawngaihna leh hmangaihna kan ngah avângin hnam dangte pawh kan vei a, keimahni avânga kawng dik zawh ta hi sawi sên an ni tawh nang!

Keini chu Mizo kan nia.. Kan hlimin kan lâwm em em a ni.

Lungngaihna phêna lâwmna

Kum 2007 krismas lo thleng tur kha kan chhûngkua chuan kan huphurh hle a, lungngaihna leh lunglênna infin chuan krismas lo thleng tur pawh a tikhirh zo ta vek mai niin a hriat hial a.

Khami kum November thla tâwp khân ka û chunga thil thleng râpthlâk tak chu hriattîr kan ni a. Rei lo te hnuah ka u leh a thiante ruang, ram tâna martarte kuang leh a tuamna puante chu Lengpui a rawn thleng a. Zahna leh thlahna chibai an bûk leh chawimawina te chuan kan lungchhiatna a tizual deuh deuh va. Hlim taka krismas hman tum khân kim lo takin kan hmang dâwn ta zâwk a lo ni.

A naupan têt atangin ka û hian cycle a ngaina em em a, a ngen nasat êm avângin harsa chung chungin ka pain a leisak a. A lâwm thiam em em a, sikul kal nan a hmang nitin nghe nghe a ni. Chutah chuan min phur thîn a, hlim takin kan tlânkual thîn.

A naupan lai atang tawha sipai-a tan tum tlat a ni a, a sipai ngaihsànna a reh thei lo. Sikul-a zirtirtute'n a puitlin huna a nih tum an zawh pawha ‘sipai’ tia chhâng ngat zêl a kha a ni a, sipai thawmhnawte hi a kawl ve rân thîn.

Kum 23 mi a nihin ka pa eizawnna avângin Aizawl-ah kan pêm ta a. Mi inhnuai luahin kan khawsa ta a ni.

Aizawl-a kum hnih vêl kan awm hnuin Mizoram sorkar chuan IR a din a, thalai tam tak chu IR-ah sorkar-in an la a. Chutah chuan a naupan lai atang tawha amaha thil lo inup chu a lo lang chhuak ta!

A rang lamin IR-ah chuan a interview a, mahse, a tling lo! ‘A zàng lutuk’ an lo ti! Amah hi cher lampang leh sa tha nelh nulh tia sawi tur a nih loh avângin a zâng hle rëng a; mahse, a tlin lohna chuan a châkna a tizual telh telh emaw tih mai tur a ni.

A theihtâwpin intihthau tumin tan a la char char a. Ka nu hnênah phei chuan thau hma-na chi chawhmeh leh eitur awm ang ang siam turin a hrilh nghe nghe! Chaw pawh a tam thei ang ber a ei a, chaw pawh a ei zing hle a, “Ka thau tawh em?” tiin mi a zâwt bâng lo. Chumi a nih avâng chuan ka pa paw'n, “Chawhehpa,” a tihphah hial a ni!

Thla hnih khat vêl hnua an lâk lehin a va tel ve leh a, mahse, a la tling zo chuang lo. Châk namên lova a châk avângin a tling lo chu a thinrim em em a, mahse, tihngaihna dang a awm chuang si lo. A thiante chu an tling phauh phauh a, a thian kawmngeih ber paw'n a tlinsan ta! Thau duhin a hmanhlel a ni tawh ber a, damdawi chi hrang hrang nen a tang tawh a ni ber mai.

Tûk khat chu hma tâwkah a tho va, engmah pawh sawi lêm lovin artui pum ruk, balhla 7, bawnghnute litre khat a in vek a, mak ti tak chunga ka en lai chuan nui deuh hai chungin, “Tûn tum chu ka tling tur a ni,” tiin a chhuak ta a.

A rawn haw leh lam chuan a rawn nui ta sáng mai! Rih zâwngah kg eng emaw zâtin a chuang zâwk a, a tling ve ta.. A lâwm em em a, a training dân tur te a sawi siam siam a, thil dangah rëng rëng titipui theih pawh a ni tawh lo. Keini paw'n kan lawmpui hle a, a lawm nan a thiante leh chhûngkhat hnaivai deuhte nen chawhlui kan buatsaih hial a ni.

A thil tih rëng rëng chu ti tlut mi a ni a, a training-naah pawh fak a hlawh hle. Training a zawh hnuin sorkar-in Chhattisgarh-a Naxalite helho bei tura a tih zîngah a tel ve ta hlauh mai a. An kal hmain training bîk an nei leh phawt a, tichuan, an kal ta. Chuta tang chuan thlaphâng rëng rënga kan hun hman chu a lo intan ta a ni.

A chhan chu Chhattisgarh hi hmun râlmuang lo tak mai leh helho chettlat tamna tak a ni a, helho chêtna avângin civil leh sipai eng emaw zâtin nunna an chân phah tawh bawk. Ka nu phei chuan tawngtainaah a hmaih ngai lo.

A tìr atangin sipai-a a tan hi kan phûrpui em em lo va, mahse, amah berin a tih tâk tlut avâng leh khap chi a nih loh avângin ka pa paw'n a tuipui phah letling a!

An kal atanga kâr hnih vêl liam hnuah min rawn phone hlawl mai a; an awmna hmun chanchin te, an hnathawh dân te leh amah ngaihtuah loh tura min duh thute a rawn sawi siam siam a, thawkhat chu a veng deuh huai mai.

Mahse, chumi hnuah a chanchin kan hre zui leh ta lo va. Phone chu sawi loh, lehkha takngial pawh a rawn thawn lo va, ngaihtuah a na kher mai. An awma hmun râlmuan loh zia lah kan hriat sa a lo ni bawk nen, tawngtai bâk tih theih kan nei tawh lo a ni deuh ber e.

Nikhat chu ina ka awm mai mai laiin kan phone a lo ri a, ka va la a. Chhattisgarh-a Mizo IR awmte'n chhiat an tawh thu a ni tlat mai! A rawn sawi tum chu ka hrethiam nghâl mai a, ka ding khûr nghâl zawih zawih a. Chanchin kimchang a rawn sawi a, ka tap ta a.

Ka mitthlâin sipai a tan châk dân leh a beih chhoh dân te a rawn lang uar uar a, a tlin ni-a a insiam dân te. Ka û hi ka chhuangin ka lo intihtheihpui ve em em thîn, a tumruhna avângin. Mahse, a tumruhna chuan thihnaah a hruailût ta si. Ka nu leh pate mit atanga lungngaihna mittui luangchhuak te avângin tap lo thei ka ni lo.

Ka nu chu rinna avâng liau liauvin a la dam hrâm hrâm a, mahse, ka pa hi ka û-in chhiat a tawh ni atangin a ni tèlin a tar telh telh mai niin a hriat a. Sorkar leh sipai lama an hotute lo kal chu tha takin lo kâwm thîn mah se, a rilru tak chu thinrimna leh lungngaihnain a luahkhat vek a ni tih hai rual a ni lo.

Nitin a hnathawhna hmunah kal mah se, a rilru-ah thil dang a lût thei tawh lo. Mi tawngtam zawk zawk a ni lo nâa, a awm dân atangin a rilru tur leh a tawrhnatzia chu a langchiang em em a ni.

In sak a duhna a rei tawh hle a, a tumna pawh a rei thawkhat tawh hle bawk. Mahse, sum lampang harsatna avângin a thei mai lo. Ka nu'n a tur reng avângin hun eng emaw chen kal ta atangin in sakna tur a tuak tan a, mahse, ka û boral atang chuan a tâwpsan leh ta.

Krismas pawh a hnai ta hle. Mahse, kum dang ang kan ni lo – kan huphurh a ni. A chhan chu ka û hian krismas hi a nghâkhlel thei em em a, chhûngkuain hlim takin kan hmang ho thîn. A tel lova krismas hman kan zuam lo a ni ber mai.

A naupan laia in lem nalh tak a sak, a thuhrûk te, a inhlawhna hmasa bera ka nu thawmhnaw tur a leisak te chu kan haichhuak a. Kan lunglên a zualin ka û chêt dân chuan rilru a va khawih tehreng em! Kan rin phâk bâk thil a thleng a ni ber mai.

A tel lo chuan krismas engtin nge kan hman tâk ang le? Kan chhûngkhat lainate'n min hmanpui an tum a, anni paw'n min lainat; mahse, anni chu ‘hlim taka krismas hman tur’ tih chu an thurolum a ni. Kan chhûngte an rawn zin hnu chuan kan û hming chu kan lam ri ta ngai lo va, kan chhûngkua hian a theihnghilh ta emaw tih mai tur a ni.

December ni 23 a ni a, ka û-te office lam atangin a thawmhnaw a rawn thleng hlawl mai a. Ka nu'n mittui hru keuh keuhvin a phawrh a, a sipai thawmhnaw leh a thawmhnaw dang te nen. ‘He'ng thil lungngaihthlâk tak a thlen hnuah eng vâng teh kherin nge kan lungngaih tizual tura heti ang thil an rawn tih mai le?’ tiin ka inhnît hlawp hlawp a.

Ka nu chuan tap chungin ka û thawmhnaw chu a phawrh zêl a, a pawm vawng vawng a. Ka pa pawh ngawi rengin a thu ngawt ngawt a, ka û thawmhnaw te chu a en reng a. A biangah mittui rawn luangthlain chhuatah a far keuh keuh a. Ka nu chuan tap chunga ka û thawmhnawa ipte-te a zu zen chuan eng emaw a zu dap fuh a, a rawn phawrh chhuah chuan cheng 500 note hlir 50,intâwn fel thlap hi a lo ni reng mai.

Ka nu'n chhuata a han chap darh chuan lehkha them pakhat hi a lo awm reng a. Kan han chhiar chuan he thu hi a lo inziak a:

"Ka pa in sakna tur."

Ka nu chuan ka pa a pe a, tawng miah lovin ka pa chuan a chhiar a. Kum 500 tam pawh dam dâwn ila, khata ka pa hmêl inthlâk danglam lai kha ka theihnghilh tawh ngai lo vang. Lungchhiatna leh lâwmna hmêl chu a rawn lang chhuak a, a ding a, lehkha them leh pawisa hûm chungin chung lam en chungin a rawn tap chhuak ta hawm hawm a.

Chumi hnuah banga ka û thlalâk intâr lam chu a pan chhat chhata, a mittui a hrûk hul hnuah nui hmêl a rawn pu leh ta a.

“Ka fapa, Merry Christmas.” 

Mit titlaitu

He nu mit han tihtlai zia hi aw..! A làm thiam dân em em hi! A mak thei zâwk alawm le!!

Mipa leh Hmeichhia

Hmeichhia
Mipa chu ngaihnatawm hle mah se, a nunràwng ru tlat si. Mahni hma a sial em em a, thilpêk lam pawh a ui lo hle. Rei lo te chhûng chu hlim takin min siam a, a hnu lawkah kan mittui an titla a, hlimna tam tak min pe thîntu khân rilru natna leh thinrimna sawi hleih theih loh min pe tel bawk a. Anmahni avângin tuar nasa hlein thinlung tikehsawm vek mah ila, ka hmangaih bâng thei chuang lo - mipa a ni tlat atin ni.


Mipa
‘Ka theihnghilh’ ka tih lai pawhin ka rilru-ah a awm reng a, ‘Ka hua’ ka tih lai paw'n ka hmangaih ber si. Mitchhînsan ka tum pawhin a hmêl chu chiang zâwkin ka hmu thîn a; a thu min hrilh te chu theihnghilh tum mah ila, ka bengah a thusawi aia ring a awm si lo. Hmêltha tam tak kârah pawh a hmêl chauh ka hmu thîn. Ka thinlung hian hlat tum mah se, engtik lai mahin ka thei ngai lo. Chuti taka ka hmangaih chung pawhin min la ringhlel fo si. Hmeichhia tak hi chu aw..



Hmeichhia
A bulah mittui tla zawih zawihin ka hmangaih thu hrilh mah ila, ani chuan beiseina thinlung ka put a phal ngai lo. Ka ngaihthlâk duh min hrilh se ka tihte'n ka ngaihthlâk duh min hrilh ngai si lo; engtikah nge hmangaihnaa silfai ka nih theih tâk ang le?


Mipa
Ring tak auvin a hnênah ‘Ka ngai che’ ti lo mah ila, ka ngaih zia thup ka tum chuang lo. A hmêl hmu lo mah ila, a âw ka theihnghilh ngai lo. ‘Ka hmangaih che’ tiin a tângah bei kher lo mah ila, ka hmangaih zia a hre tho si.


Hmeichhia
Thenna biahthu an sawi lo, mawi takin thangvân sángah an êng a, mahse, anni zawng Chawngmawii leh Hrangchhuana an ni. Kei pawh ka taksa hi thlarauva thlâk danglam a nih hunah chuan vânah mawi takin ka la pârvul ve ngei ang. Chutih hunah chuan hmangaihna hian min tina leh tawh ngai lo vang. Thinlung atanga chhuak hmangaihna dik tak chu tu emaw tal chuan hlutna châng an la rawn hre ve ngei àwm si a. Chutih hunah chuan hmangaihtu ngaia ka hrehawmna hian hriatreng a hlawh tawh lo vang.


Mipa
Vaukamte chu engtikah mah intâwk dâwn lo mah se, tuifinriat phuarnghettu an ni si. Thla leh arsi te pawh khi engtikah mah hlâwm khatin an awm ngai lo vang; mahse, vân boruak zau tak timawitu an ni si. Thiantha te pawh inhmu châin awm thîn mah se, an duh chu a thleng dik kher lo, mahse, inthianthatna erawh an thinlung chuan a vawng reng thîn. Chuti ang bawkin ka hmangaihna hian engtikah mah hriatthiam hlawh ngai lo mah se, hmangaihna tihlutu a ni si. Hmangaihtu haider chuan hmangaihna a hrethiam thei ngai dâwn em ni?


Tunge thiam chang zâwk?

Puii Zûn

Ka thianpa nena kan lènna in atanga kan chhuak chiah chuan no hriat ngai loh atangin phone call ka dawng a. Ka han pick up chuan hmâna ka chawlh hahdamna thin, Puii a lo ni reng mai. Kan inbiak khât deuh tawh avângin a aw atangin ka hre chhuak mai thei lo va, insawi chunga a han nuih tâk har harah chuan hai rual a ni leh si lo!

Puii hi a mak angreng. SMS pawh reply lêm lovin a reh vang vang a, a hnuah mi rawn call leh khut hi a chîng a. Tûn tumah pawh chuti ang ni turah ka lo ngai a; a rawn nui leh awr awr a, mahse, a ni lo.

"December ni khatah pasal ka nei dâwn a, chu chu ka rawn hrilh che a.. I theih chuan lo kal rawh aw..”

A dàn a dang ta! Ka lo beisei loh lam daih a ni.

“E khai! A va làwmawm ve.. Lo kal ngei ka tum dâwn nia..” ka ti chuai raih a.

“Mahse, ka buaipui hman lutuk dâwn lo che a.. Kan inah i thleng ang a, hrehawm i ti lo vang..”

A pasal tur chu keimah ang rual vel tho a nih thu te, amah nena kan inkawm chhoh tan dân thlengin kan sawi chho va, kal ngei tur chuan kan inhmin thei ta a... Mahse, ka lung a va lêng si êm!

Kum hnih ngawt chu kan inkâwm tawh. Engtin tin emaw ni kan inbe tan a, hmêl inhmu lovin hun rei tak kan inkâwm chho va. Aman min hre mah se, keiman ka hre lêm lo. A hnuah an khuaa ka thianpa awm chu a chanchin ka zâwt a, nuthlawi hmêltha leh fel tak, lerh deuh har a nih thu min hrilh ta a!

Mahse, ngaihzâwng angin kan inen lo, kan inkâwm ngeih em em ringawt. Kum hnih chhûng chu kan inkâwm tawh a, chumi chhûng chuan a hmêl chu ‘vuai’ chauhvin ka hmu; ka thianpain a chhe lo a tih kha thudik a ni tih chu ka finfiah hman tho va.

Ka vei ngai lo; ka ngai thîn. A hmêl vâng a ni lo; a ngainatawm vâng a ni. Min bia a, a nui har har a, a tawng siam siam a, a bula awm ang chiahin min siam thiam thîn. Chu chu a ni, ka ngainat em emna chhan chu.

Hmânah pawh phone-a kan inbiak laiin ka tap vak tawh! Ka bialnu nena kan harsatna ka hrilh a, min hnêm a, ka lung a chhe thut a, ka tap ta teuh va! Chuta ‘Nuam ka ti bîk lo a nia..’ a tih ri kha, chu, a rawn ri nawn leh ta!

Kan inngaizâwng a ni lo; mahse, pasal a han neih dâwn meuh chuan ka rilru hian a lo pawm awzâwng lo mai a lo ni.

A pasal neih tur thu ka hriat zân chuan lawmpuina ai mahin rilru natna chuan min tuam hneh a, hrehawm ka ti kher mai. A châng leh, ‘inngaizâwng pawh ni hawt si lo’ tiin ka inhnèm leh rih a; mahse, chuti mai a ni lo. Chu ka rilru natna chuan kawng engkimah tlâkhniam lam min pantîr a, mahse, chumi ngawl ka vei tlat si. A va na êm!

“Tûnah chuan hmána ka koh dân chea ka koh che a rem tawh lo va, tu dang mah mitmei vêng lova kan inkawm thinna hun kha a lo tâwp dâwn ta a ni. Theih ni se, hmána hlimna min pêk avânga thi si lo dam si lova awm leh ka duh a, ka lungngaihna min tâwmpui avânga pangchang taka mittui ka hrûkna kut ngeia lâwmna mittui nûl ka duh a ni. Mahse, a va harsa si êm! Lo lâwm ta pawh ni teh rèng ila, hmána ka lâwmna nena tehkhin rual a ni tawh si lo..” tia SMS thawnin ka thlah ta a ni.

A hmaa ka phone book-a a chung ber luahtu chuan min chhuahsan ta.

Ka intiamna anga a pasal neih nia lan erawh ka tum tlang ngam ta lo a ni.