India ram hi 3,287,240 sq. km-a zau niin kan lei hmun za a ṭhena hmun 2.4 zet chu a awh a ni. Chuti khawpa zauvah chuan 19.27% chiah hi ramngaw a ni. Mizoram hi 21,081 sq. km-a zau niin chuta ramngaw zau zawng chu 1,318 sq. km lek a ni. Ramngaw lovah nungchate an chêng thei lo tih kan hre ṭheuh vang a, nungchate chèn theihna hmun han tlèm zia chu! Chutah pawh thlamuang takin an la khawsa thei lo zui nia.
Mizoram chhûng bîk han thlurbing deuh ila. Thingtlânga chêng hi 80% vel kan la ni a, nitin eichawp dapa khawsaa lo neiha eizawng kan ni. Kum tina ram thar kaia lo nei (shifting cultivation) kan ni a, kan ram hectare nuai 21 vela zauvah hian lo neih nan hectare nuai 6.30 vel kan hmang ṭhîn a, kan eizawnna avângin nungchate an chêp ta telh telh mai a lo ni.
Kan lo neih dân hi ramngaw ṭhiat eizawng (shifting cultivation) a nih avângin ram zau tak tak chu kan vât a, kan hâl kàng duai duai a. Chu vângin kan ramngawte hi a lo chereu zo va, boruak vawngdaitu thing leh mau an tlêm tial tial a. Thing leh mau a tlêm telh telh avangin tui hnâ a lo tlêm a, khua a lum telh telh a. Ramngaw hring dup hmun chu a lo ro rê rû a, nungchate’n chènna tlâkah an ngai tawh lo va, a chêng awmchhunte lah chu kan hnawt ṭiau zo va, kan khawvel luahpuite an vâkvai zo ta!
A mipui tam zâwkte chu mi rethei, eitur tuihnai duh hun huna ei thei lo kan nih avângin thingtlâng lama chêngte tân chuan ramsa leh savate hi sum leh pai sêng lova kan sa hmuh theih a ni a, chu chu kan ûm ta ruak ruak mai a nih ber hi maw.. He’ng nungchate hian mihringte angin chhia leh ṭha hre lo mah se, mihringte ang bawkin nâ an hre tho si a, an va lainatawm em!
Kan pi leh pute aṭang tawha pasalṭha an tehna chu sa kap theiah a ni a, tu pawhin sa kah tam an duh ṭheuh va. Thangchhuah hi pialral kal ngei tura an ngaih avângin thangchhuah tura sa an kah te lo ngai a, an khawtlâng dinhmunah sa kah hian hmun pawimawh tak a luah a ni. Chu chu tuna computer age-a chêng tawhte hian kan la paih thei lo va, sa kâp thei aiin a humhalhtu chu pasalṭha an nih tawh zâwk a ni tih kan la pawm thiam tak tak lo a ni. Naupang pawhin a hunâwl chu sairawkherh nen a hmang a, sava perhthla tam chu themthiam bîk ni-a inngaiin themthiam ber nih an tum ṭheuh a ni.
Khawpui lamah ni se chawlh hman nan ramvah kan la chîng tho va. Mi changkäng leh vengva tak tur ni-a lang siin silai nena chhuah hi kan la zak tlat lo va, thingtlâng lampang chhûngte hnêna ramsa rëp kan chah ṭhinte hi a suatna chikhat a ni tih kan hre lo lui tlat mai a. He’ngte hi kan sim hunah chuan hetiang thu ziah a ngai tawh kher lovang.
Nungchate hian damkhawchhuah nan chênna tur bâkah mihringte hi min mamawh a, mihringte pawh nungchate tel lo chuan kan awm thei lo. Ramngaw mawitu an nih bakah ramngaw zauhtu an la ni tel zel a. Thing leh maute pawh nungchate eitur leh chenna petu a nih avangin nungchate tân chuan an pawimawh em em a, chutiang bawkin mihringte pawhin kan khawsakna kawng engkima a lo awlsam zâwk nan leh mamawh atan thing leh maute hi kan hmang ṭhîn. Chuti taka inmamawh tawn chu kan ni a, a chhia leh ṭha hriate ber hian chu chu kan tichhe mêk a ni.
Kan ramngaw a lo chereu tâk zel avângin boruak fím leh thianghlim hîp tur kan nei tlêm tial tial a. Mit tâna damdawi ṭha tak mai ramngaw hring dup pawh hmuh tur a awm ta mang lo. Boruak a lum telh telh avângin natna chi hrang hrang a lo pung a, mihring nunna thlengin a tuar chho ta zel a ni.
Ramngaw leh nungcha humhalh a ngai ta takzet a. A humhalh kawnga theihtawpa ṭan kan lâk a ngai a ni. Mizoramah ringawt pawh lehkhathiam 88.49% awm siin ramsate’n hmun an chang ta mang lo va, ramngaw leh nungcha humhalh tura inzirtir (awareness) kan uar deuh deuh pawh a ṭûl hle. A bîkin thingtlâng lama mi rethei zâwkte hian ṭan kan lâk nasat a ngai a, kan khawsak kawng engkima thing leh mau tel lova khawsa thei lo kan nih avângin thingphun kan uar deuh deuhte pawh a ṭûl a ni.
Nungcha humhalh lama hma kan sawn zel theihna atan ramsa tihlumtu hremna hi tûn aiin na zâwk se a ṭha ngawt ang. Thing leh maute pawh tûn aiin a phun inzirtir uar ila, sikul naupang zirlaiah a tam zâwk telh ṭhin ila, thing leh mau kit mai maitute hi an kih zat lêt phuntir ila, ramngaw leh nungcha humhalh ṭha vêng leh khua chawimawina châng hria ila chuan kan ramngaw hi a lo zau deuh deuh vang a, nungchate pawh an lo pung telh telh ang, hlim takin kan nun kan hmang thei tawh dâwn a ni.
Sawrkar pawhin ramngaw leh nungcha humhalhna hmun hi tam zâwk siam sela, hemi atana sum awm sate hi a ṭangkai thei ang berin hmang thei se, training leh awareness a tam thei ang ber buatsaih ṭhin bawk sela chuan hma kan sàwn deuh ngei ang.
Ramngaw leh nungcha kan humhalh hian hloh nei lovin kan hlêp reng a ni tih i hria ang u. Midang tâna hna thawk ni lovin mahni tân vek a ni tih hria ila, kan ṭhenawmpa thawh hun nghâk lovin mahniin hma hruai ngam ila. Kan hlawhtlinna chu keimahni vëkin kan têl ṭhîn a ni tih theihnghilh lo bawk ila. Kan biak Pathian duh zâwng a ni tih hriata duhtâwk mai lovin zâwm ila kan nun a va hlim dâwn em! Min tihlimtute an ni si a.
Nungchate hian an tâna zalênna dar rîk hun an thlír reng a, hlauthâwng rëng rënga hun hmang chungin an tâna paradise a thlen hun an nghâk reng a ni tih hriain nungchate leh an chênna ramngaw i humhalh sauh sauh ang u.
A ni khawp mai. Khawvel ah hian mihring te hian kan dam khawchhuah theihna tura tan kan lak a ngai a. Chutih rual chuan Pathian in kan enkawl atana min pek nungcha te pawh venhim a humhalh hi kan hna pawimawh ber a ni. theihna tura tan kan lak a ngai a. Chutih rual chuan Pathian in kan enkawl atana min pek nungcha te pawh venhim a humhalh hi kan hna pawimawh ber a ni.
ReplyDeleteA va dik em.. Kan zavai a tanrual a ngai ta takzet a ni
ReplyDeleteA thupui hmuh ringawt chuan Caribou-a ziah emaw tih mai tur a ni. I ziak tha hle mai, i hawl kim ber e.
ReplyDeleteA bengvar thlak khawp mai a i tanna chu. A ni khawp mai heti khawpa lehkhathiam awm tamna ramah hian tinge kan la chut viau le aw...awareness a tam tawkloh vang a ni ngei ang ka ring.
ReplyDeleteChuan kan eizawnna hian kawngro a su ngei bawk ang ka ring...huan nghet neia eizawnna kan in tihhmuh hi a tha khawp ang ka ring. Sawrkar lam pawh hian scheme siam thiam deuh sela...thingtlangpa rilru kuai peng thei tur khawp scheme a pawimawh a ni.
A tha khawp mai. chanchinbu lamah te pawh chhuahtir hialla a tha ngei ang ka ring.
marvinic sawi ang khian chanchinbu lam ah te hian chhuah ni seng a va duh awm ve aw..
ReplyDeleteKan ram a nungcha/ramsa hmuh tur awm ta mang lo hi chu a lung chhiat thlak ngawt mai.
Nungchate lainata hmangaihtu awrawl hriat hi a va'n nuam thin tak em. Meghalaya State chuan nungchate khawvel dik tak (Biosphere Reserve) an siam thei a, keini ve erawh kan nungchate chenna hmun kan tichereu zual zel thung. Ramngaw a zim tial tial laiin a huhalhtu te Office building erawh a ropui tulh tulh ve thung. A humhalhtu te Office ah han lut ila, a thiamna nei sang zawng zawng office nuam takah an thu a, a hmuna chenchilha a humhalh hna diktak thawktu te chu, thiamna nei miah lo, Forest Guard mai mai an ni si.
ReplyDeleteKan rama kan nungchate leh ramngaw te hi a inzawm tlat a, a ram neitu keini hian kan humhalh loh chuan, kan ram pawn lam ami, hnamdangte hi chuan min rawn humhalh sak lul lovang. A humhalh kawngah chuan mimal tin, mahni theuh hi kan pawimawh khawp mai.
Thingtlangpa in a mamawh banril atana thing a kih ai chuan khawpui lama thingzai zuara sumdawng, thingtlang lama order thintu te hian ramngaw an tichereu nasa fe zawk.....
Duh aiin ka comment a sei. Ka va han khat liam tak em.....
@Sangpuiipa: A dik khawp mai. Nungchate min mamawhna ai mahin keini'n nungchate kan mamawhna a sang zawk ngeiin ka ring.
ReplyDelete@Chhuaklinga: I comment hmuh hi nuam ka va ti thin em! Ka lawm lutuk a nia..
@Pu Rpa: Ka rilrua awm tak i rawn sawi..haha. Pu Caribou ang erawh chuan thahnem kan ngai tawk tak tak thei lo a ni e!
@Marvinic: A dik ang. Thingtlangpa hman tangkai theih tur leh awlsam tur scheme a pawimawh a, awareness tam leh zual neih a pawimawh hle bawk ang. Tunah hian E & F Department hian sum a ngah a, a tangkai thei ang berin hmang se kawngro a su ngei ang.
@Ramenga: Chanchinbu emah chuan a sitawm em mai! Nia, hmana awlsam taka dai hnaia sava kan hmuh mai theihte pawh tunah chuan a rim a râ pawh kan hre tawh hleinem! A lungchhiatthlak lutuk ringawt.
@Pu Caribou: I comment chhiar a khamawm loh kher mai. Thing leh mau, khawpuia kan hman zozaite hi uiawm tham chu a ni e. Heti hrim chuan inchhir hun kan la nei ngawt ang.
Nang nge nge ziak tha thin hle mai. Subject hrang hrang, fiamthu pawn lamah pawh i duai lo a nih hi. keep it up!
ReplyDeletePost ṭha tak a ni e. Kan lo neih dan shifting cultivation hi thlak thleng a hun ta khawp mai. He khawvelah hian keimahni chauhin kan cheng thei si lova Hetiang zel chuan nungcha te tan survive ve ngaihna a awm lo thuai mai dawn chu a nih hi!!
ReplyDeleteHeti ang thu hi tul ka ti em em a, mahse ka ziah peih chi a ni tlat lo thung a. I ziak hrim hrim pawh hi thil tha a niin ka hria. Thingtlangah 80% tih hi a thar berah kha chuan a ni tawh lo deuhin ka hre mai mai.
ReplyDeleteChan loh khanah TuaiSialA a chhuak tlat mai tun tum chu! Keu hawn paha nuih nghal mai kan tum ngawt a. Post tha tak a ni. :)
ReplyDelete@reverie: A lawmawm thin mang e! Mi tiphur sawtin ka hria.
ReplyDelete@Noddy: A dik khawp mai. Kan mamawh em em a, kan humhalh tha leh mang si lo va, kan la buai dawn khawp e.
@dolerich: Ka lawm e. 80% kha dik chiah lo pawh a ni mai thei, ka ziah dawna ka google chawp ve mai mai a nia.
@VaiVa: Hnung lama sa barh tluk zet a ni e, i comment-te kan hmu hlawl chu! Ka lawm e.hur sawtin ka hria.
@Noddy: A dik khawp mai. K
He thuziak chu a that tehlul nen engtin nge ni kalo hmaih palh theih chu le!
ReplyDeleteThil pawimawh lutuk leh kan tih makmawh hi inhrilh nawn a sawi nawn awn awn hi angai si thin. Mihring zia tak hi chu avan mak thin tak em!
He blog pawh kum a tling dawn ta der mai. Chhiartu bakah chhiartu ten an chhiar atangin midang chhiarlo thlengin a chhunga thuawm te hi Mizo mipui ten thalam a hlawk nan hmang thei turin ka duh hle mai. Kum dang tam tak ziah chhunzawm zel ni thei sela a lawmawm ngawt ang.
E Pu Hv.. Ka va lawm ve aw..!
ReplyDeleteKu TSa chu i ziak tha khawp mai. Literature lam mai pawh ni lovin Environment lamah i huang i zauh zela a tha e. I han sawi takah chuan i lo khat liam ve hle thin a lo nih dawn khi.
ReplyDeleteKan nu leh pa/ pi leh pu te khan kan ram ngawte hi roh nachang lo hre lo mahsela, keini thang thar te tal hi chuan a tlai lutuk hma hian kan harh chhuaha hma kan lak vat hi a tul reng a ni.
Ziakmi te hian nasa lehzualin han ziak zel teh u.
-triplestar
@triple, hman lo chung chung pawhin mi chhiarsak a, mi comment-sak hram hram thin a, ka lawm khawp mai. Ni e, mimal tinte hian theihtawp i chhuah teh ang.
ReplyDeleteA tha hle mai a. Thuziak tha tehna pakhat chu- facts tam awmna hi a ni pakhatin ka hre thin. I ziak tha ja ti khawp mai.
ReplyDeleteKan chhiar tur tak i ziak a ni. A nawlpui chhiar atan ka awt mange....
@K'u Krista: I comment chhiar a nuam thin mang e. Post aiin a ngaihnawm zawk :-)
ReplyDelete