Ka Ṭhian Hynata-i Tân

Ka ṭhian, tu tawn atan maha ka duh loh ka chanchin ka hrilh ang che aw..

Kum 1993-ah ka piang a. Ka pian phat aṭangin ka harsatna hi a inṭan nghal emaw tih mai tur a ni. Thla ruk mi ka nihin, ka pian avanga min làwmtute nui ri pawh a reh hmain ka nu leh pate an inṭhen a. Min hringtu ka nu chuan min pawm duh miau loh avangin ka pa’n min enkawl a.

Kum riat ka nih aṭanga tun thlengin ka pi (ka pa nutei) bulah ka awm a, ‘Nu’ tur dang ka neih miau loh avangin min enkawltu ka pi chu ka ‘Nu’ ta a ni. Nu ângchhûng nuama awm ka châk ṭhin; ka ṭhiante ka awt em em a, mahse, hla taka awm, engtik lai maha lo kir leh tawh ngai lo tur ang chauh a ni si.
 

Unau pianpui ka nei lo va, ka nu leh pate an inṭhen tawh bawk a, ka khawhar ṭhin tur zia chu i hrethiam mai ang. Mite chu an nu leh pate âwm nghêngin thlamuang takin an ṭap thei a, kei chuan chu chauh pawh chu ka awt ngam hrâm ṭhin. Nu leh pate ângchhûng hi engtianga nuam leh hrehawm nge ka hre lo va, ka hmuh ṭhin ringawt te’n a nihna min hrilh lek a, nun khawhar em ema ka awm chhan erawh chu anmahni avang a ni ka ti ngam thung.

Ka lo ṭhang lian ve zel a. Naupang ṭhang duang tak mai ka ni a, ka kum phu lovin ka taksa pawh a puitling a. Ka sikul kalna lamah pawh mipa inhawng na na na chu ka tân an tlêm lo! Kum 14 ka nihin kan sikul-a mi, Rotea chuan ka cousin hnênah min duh thu a lo sawi a. Tichuan, ngaihzâwng la nei ta lo chuan neih ve chhin te ka lo châk a, kan inngaizâwng ve ta a.

Ka hringnun hi a mak asin. Ka bulṭanna hi ka hrehawm inṭanna zel a ni. Mite’n an nu leh pate hnên aṭanga an thu dawn zawng zawngte chu ka damchhûngin ka dawng ngai lo va, min hrilhtu tur ka nei hek lo. Mite hriat ang ka hre ve pha lo va, thiamna leh finnaah rual ka pâwl lo va, mi’n awlsam tëa an pal chhuah theih harsatna avangin ka na fo ṭhin.

Ka vawi khat ngaihzâwng neihna aṭangin ka rilru zawng zawng ka pe a. A hun laia ka hmangaihna hriat ang chu a tan ka hlân a ni. Mahse, ka tihlim thiam tâwk lo nge, ka tawng sual hrim hrim zâwk — min lo kawp a, ka rilru a va na em! Chu ka rilru natnaah chuan nu leh pate min hnêmtu tur an awm lo va, keimahin ka tuarchhuak ta a. Natna pakhata dam ni-a kan inhriat hnu pawhin natna dang hi a rawn lût leh ṭhin a; mihring tân dam hlenna tur a awm si lo.
 

A kum leh, 2009 khan kan khua, Champhai aṭangin Aizawl-ah lehkhazir turin ka awm ta a. Ramhlun South-a Kids Care School-ah ka lût a. Kan sikul-ah chuan Saiha lam aṭanga lo kal, Jacob-a (Jc-a) nen kan intawng leh a. Kei aiin kum hnihin a upa a, min duat thiam em em a, a bulah pawh ka pangchang hle ṭhin.
 

Jc-a chu Zohnahthlâkah pawh Lai a ni a, a fel em em a, chanchin engkim ka hrilh ṭhin a. Ani pawhin a chanchin min hrilh ṭhin. Kan inpawh a, harsatna kan inhrilh tawn ṭhin avangin kan inngai a, kan inngaina em em bawk a. Mahse..
 

A nu leh pate chuan Lai ka nih ve loh vang leh fahrah ka nih avangin min hnâwl a nih chu! A nu leh pate thu a hnial ngam miau loh avangin hnâwlin ka awm leh ta.. Fahrah nih hi ka duh bîk vang a ni lo asin! Tunge ka phur min chhâwk ang? Tunge ka harsatna zawng zawng ka hrilh tâk ang? Ka kum la naupang teh mah se, ka rilru na tur a dang thei chuang si lo.

Jc-a chu ka ngai em em a, amah avangin ka mittui a tla fo ṭhin; tun thlengin ka la theihnghilh ngai lo. Jc-a chu tunah chuan Shillong-ah awm tawhin ATS-ah a kal a, a rûkin min rawn be ṭhin. Chu bâk amahah beisei ka nei tawh lo va, a thiang hek lo. Fahrah ka nihna hi ka haw ngawih ngawih a, ka nu leh pate ka dem fo ṭhin. Mahse, tih theih ka nei si lo. Nu leh pate u, in fate hi min manghilh a ni. Thutlûkna in siam hmain kan hma lam hun tur in dâwn lovem ni?
 

Ka nu leh pate avanga ka hrehawmna a nasat tehreng nen, ka duhtak nu leh pate vanga hrehawmna ka tuar lehzel hi chu tuar thiam a har ka ti takzet a ni. Puitu ka zawng a, ka au va, amah Jc-a bâk an awm chuang si lo. Ka tân inhawng mah se, a nu leh pate an inhawng ve si lo. Inkalsan phal chiah si lo, inthlah lo ngam si lovin hun kan hmang a. Chu ringawt pawh chuan ka nun hi a tihrehawm ve thlâwt a ni.

Changkan lam kan pan a. Internet ka hmêlhriat a, internet-a ṭhian kawmna chi hrang hrang, orkut, facebook, twitter leh eng eng emaw chu a lo lâr chho va, ṭhiante’n an ti sup sup a. Kei, ṭhian ngai leh mamawh em em pawh chu ṭhian zawng turin facebook-ah ka pên lût ve ta rãwih a. Ṭhian tam tak ka chhar a, ṭhian ṭha leh ṭha lo erawh keimah mai chuan thliar hran harsa ka va ti ṭhin em! Ka kal mawp mawp a, ka tlûk pawhin pawr phuai pheng phungin ka tho leh a, ka tlu leh ṭhin. Ka na tuamtu tur erawh an awm ngai si lo.

Facebook-a ka ṭhian chhar thar zingah chuan Beiralai nen kan inkawm ngeih bîk em em a, midang zawng aiin kan inngaina a. Kumin May thla aṭang chauhva inkâwma inbe ṭan mah ni ila, kan inngai thei em em a. Ani pawh fahrah a ni a, chu chuan min phuar nghet sauh sauh va. Kan inbe zing telh telh a, a tâwpah phei chuan kan inhmangaih chho ta hial a. Inhmangaih e ti lo chuan Jc-a nena kan chanchin chu ka hrilh a, dawhthei takin min ngaihthlâksak ṭhin. Ani pawhin a bialnuin pasal a neihsan dan te min hrilh a, fahrah a nih avanga a hrehawmna a sawi te chu ka va hriatthiampui tak em!

A fahrah nihna chu min tinghettu a ni a, ka duhna leh hmangaihna tizualtu a ni. Facebook aṭanga intawng kan ni a, password inhrilh tawnin facebook-ah kan inrâlsai a, thîkthu pawh kan pe chhe narawh e! Comment leh thil dang dangah theihtâwpin kan fimkhur a, mahse, inthup sên a lo ni lo va, ṭhiante’n min hre ta vek a. Mahse, pawi kan ti lo; kan inhmangaih tho alawm. Hmangaihna hi a ni lo’m ni, kan damchhan?

Ka rilru zawng zawng ka pe a, ka thinlung ka hlân thlap a, amahah ka innghat tawp bawk a. Chutiang chiah chu a ni vein ka hria a. Chumi a nih avangin thil hotë-a langah pawh thîkthu kan pechhia a, kan inhau fo ṭhin. Facebook chu hmang an lo tam a, mipa leh hmeichhia tam tak, inang lo tak tak an lo tam a. Min lo duh tâwk an awm a, min duh mai duhtâwk lova zahtheihloh chhuah hreh hauh lo an lo awm zel bawk a! Chu’ngho chuan inbox lamah message lungkuai tak tak an lo thawn zut a, pângngai takin chhâng lêt ṭhin mah ila, chu’ng an message-te chu ka hmangaih em em tân chhiar nuam a lo ni hauh lo va. A tâwp a tâwpah intlawn leh hliau hlau a ngai leh nge nge ṭhin.

Chu chauh chu kan inkara harsatna thlentu a ni hauh lo; a zu in ṭhin mawlh hi a pawi ber mai. Zu a in châng chuan ka fuih a, ka hrilhin ka zilh ve ṭhin. Fahrah nun khawharthlâkzia ka hria a, a nun khawhar ngawih ngawih tâna tui hnâ nih ka tum tlat ṭhin a. A zu inna ringawt chu ka tân kalsan phahna tham a tling lo (emaw ka lo ti ṭhin a..), ka hmangaihna a sáng em a ni. A zu ruih lungpuam lai chuan fahrah a nih avanga hrehawm a tihzia min hrilh ṭhin a, theihtâwpin fahrah ve tho hian ka lo hnêm ṭhin. Mahse, zu a nghei thei si lo.

A châng chuan a zurui hian thîk tur ringawt a zawng a, a ṭhianpa ngei ngei pawh a thîk ṭhin. Chu’ngte chu a ruih vang mai maiah ngaiin ka theihnghilh lui a; min hauh hrep châng te hian ṭap ṭuau chungin ka nui lui ṭhin asin.

A naupang zâwk ni mah ila, kawng engkimah a puitling zâwk anga ka awm a ngai a; a hmeichhia zâwk ni mah ila, ka ngaihsaka ka duat em em a ngai ṭhin. Beia chuan ka hmangaihna a hmuh hmaih bîk hauh lo — “Him, i mak ka ti ṭhin. Ka sual, zu ka heh, ka duat lo che, ka thinchhe bawk; mahse, i rilru a ngai reng a, i mak ngawt mai,” min ti thlâwt a. Mahse, zu mawlh hi..

Hmânni lawk, November ni 30 zân khan ka hmangaih Beia chuan min rawn phone a. A mak ka ti, a der paw’n ka nui thei lo, nâ ka ti lutuk! “Hmeli, min hmangaih lo; kan inṭhen nghâl tur a ni. Min bum char char a. I hate you but alive you. Phone dah rawh, min ngaihsakna lem kha ka mamawh lo,” a rawn ti mai chu! A nâ asin! A na ngawih ngawih. Hmangaihtuin hmangaihte hnên aṭangin hetiang thu hi a beisei ngai lovang tiraw? Nang paw’n i beisei ngai bîk lo tiraw? Kei paw’n ka beisei ngai lo va, mahse, kan beisei ber kan hmuh loh laiin kan beisei loh a lo thleng fo ṭhin si.
 

Hmân zân lawkah pawh min rawn phone a, “Him, nang ang hmeichhia hi ka tân an awm lo a nih hi. Min ngaidam rawh aw..” a ti a, ka ṭap zawih zawih a. Mahse, kan inṭhen tawh a, ka lêt tawh ngai lovang. Ka na nawn duh tawh lo, zu hi a nun a râwng em a, ka hnaih ngam tawh lo a ni.

Beia kha a sual lo; a lerh lo; rinhlelh tur paw’n a awm ngai lo. Facebook-ah pawh a password min hrilh mai a, rinhlelh tur ka hmu ngai lo. Nitin vawi li min be ziah a, call balance a neih loh pawhin a chhûngte a thuntir mai ṭhin. Chuti khawp chuan min ngaiin min thlahlel a, mahse, chu ringawt chuan zu avanga kan inṭhenna a dâl zo ta si lo. A nâ asin; a na ngawih ngawih. Thil nung ni hauh si lo hi hmangaih ṭhen chhan a tling si.

Sim turin ka ti a, ani pawhin, “Him, min simtir hrâm rawh aw..” a ti ngawih ngawih a, theihtâwp ka chhuah a; mahse, a sim teuh berah pawh, “Sim ka tum ang,” a tih mai hi a ni si a. Zu hian min pawt ṭhen ta a, tuna a awm dan tur chu ka ngaihtuah ngam lo. Ka ṭhian, diktak chuan maw.. Ka va’n khawngaih tak em! Inṭhen tawh mah ila, ka hmangaihna a bâng thei chuang si lo. Ka hmangaih ber chuan zu ngawl a vei mêk asin!

Ka ṭhian, min ṭawngṭaipui rawh aw.. A ṭul chuan mi ṭawngṭaipui aiin ka hmangaih chu ṭawngṭaipui zâwk rawh aw.. Ka hmangaih em a, inṭhen tawh mah ila, zu bawih aṭanga a chhuah hun ka thlîr reng asin.

He ka ṭhiannu hian a chanchin min hrilh a, mi ngenna angin ka ziahsak ta a ni. Hmangaihna kawngah pawh zu zet hi zawng buaina bul a lo ni e.

Ruihhlo: Zirlaite hmelma

1. Kan thiam kan theihna ram tan tiin,

Kan zir kan zo zirlaite’n;

Kan pen kan thawk zirlaite,

Kan hmu kan hlawh kan ram tan.

2. Ram leh hnam timawitu zirlaite,

Kan hlim kan lawm zirnaah;

Kan thla a muang zir hmunah,

A lo lang e ruihhlo chu!

3. Ruihhlo thlemna hrang vel karah,

Kan leng mek e zirlaite;

Kan do zo lo thlemna chu,

Kan rawp kan rawih a tawnah.

4. Hringnun vul lai parmawi titliaktu

Mi nung nung lova siamtu,

Mi dik dik lova siamtu,

A lo ni e ruihhlo chu!

5. A pawi ngei e ruihhlo tawn chu,

Mi tling tling lova siamtu,

Hei ngei hi a lo ni e -

Zirlaite hmelma ruihhlo chu!

'Mi Anglo Sulhnu' tlangzarh a ni ta!

'Mi Anglo Sulhnu' tih lehkhabu hi ni December ni 3, 2011 chawhma dar 11 khan Champhai bialtu MLA, Pu TT Zothansanga'n FW Savidge Hall-ah a tlangzarh a. Tlangzarhnaa kal a tam berah mi 80 vel kan inbeisei laiin mi 100 vel an lo kal thei a, a chhunga leng lo pawh pawnah an ṭhu nual a ni.

Release function thlalak hi eng emaw zat ka'n dah ang e.

Pu Lalhmingmawia Ralte chuan thiam takin programme a kaihhruai a, kan hlim hle

MALO hotupa, VLC Vanlalhriatrenga'n Welcome Speech hlimawm tak a sawi

Pu Lalrammawia Ngente-in thiam takin lehkhabu a preview

Kan MLA zahawm tak, lehkhabu publisher ni bawk, Pu TT Zothansanga'n 'Mi Anglo Sulhnu' a tlangzarh ta!

A chhungah kan khat khawp mai

Thlalak mitnei a rawn che a, a hmettu rilru a phawk chhuak chiang khawp mai!

A hnuaia mi hi refreshment hawngtu, Mapuia Renthlei a ni e!

Lehkhabu preview-na chhiar duh tan Mi Anglo Sulhnu preview by Lalrammawia Ngente chhiar tur a awm e.

Kum hnih vel kal ta aṭang khan Govt. Aizawl College-ah literature-a tui ṭhiau leh kuthnu nei vek tawh tlém të-te chu inkâwm bîkin, an ṭhianho hmingah — midang pawisawi lo leh an nihna zahpui miah lovin ‘Mi Anglo (MALO)’ an inti a. Chu’ngho zinga ṭhenkhat chu tunah chuan Councellor niin thuziaktu lâr an ni tawh a; a ṭhenin ATC-ah Pathian thu an zir a; a ṭhenin College hmâwr bàwkin educationist leh economist ropui an ni chho mêk a; a ṭhen chu Mizoram University-ah zirin Mizo subject an luhchilh a, a ṭhen chu M Sc. (Forestry) zirin an zo ṭêp tawh a; ṭhenkhat thung chuan sawrkar-ah hna thawk tawhin mahni-a intodelhin an awm a; a ṭhen ve thung chu chanchinbu lamah lûtin editor an ni bawk a. Chutiang chuan mahni tlatna mual mualah tla mah se, anmahni pumkhattirtu  thu leh hla chu an kalsan chuang lo. Inhmukhâwmin chaw eikhâwmte an nei zeuh zeuh tawh a; mahse, chuti maia tâwp an tum hauh lo mai hi a lo ni a, an chaw eikhâwm ṭhinte chuan hlet a rawn chhuah ta!

Chu’ng hna hrang hrang thawkte chuan thu an thawhkhâwm a — A ṭhen chu Pathian thu a ni a, a ṭhen chu hringnun zirlai ṭha tak a ni a, a ṭhen chu thu hlimawm satliah niin a tam zâwk chu thawnthu tawi lungkuai ngaihnawm a ni. Tichuan, an ṭhianho mi eng emaw zat zinga mi pakuate chuan an thuziak vawmkhâwmin ‘Mi Anglo Sulhnu’ an rawn chhuah ta hlawl mai!

Thuziak chhiar ninawm loh hlang hmangin lehkhabu phek 304 an tlin thei a, cheng 100 chauhvin an la zuar zui a! Lei zet hnua chhiar chu kan bat a ni e.

Mi Anglo Sulhnu preview by Lalrammawia Ngente

Preview:

‘MI ANGLO SULHNU’

Edited by : VLC Vanlalhriatrenga

Page : 304

Price : Rs. 100/-

Prints : Gilzom Offset

Khawvelah hian ṭhian inpawlho, mize inang lo tak tak, mahse, tuina lam inang, inchemchhekawp tlat kan tih ang hi an awm. Sap-ho pawh an bang bik lo. Thu leh hla lama tui inpawl khawm PEN (Poet, Essayist, Novelist) hote avangin khawthlang thu leh hla a hausa a. Kan hranghluite zingah pawh fam chang ta — Sangzuala pa, Laldenga, J.Hmingduhawma etc. te inpawl khawmin Liars’ Association an din a, dawt chauh tuipui lovin ṭawngkam leh titi mak tak tak an thawh khawm ṭhin bakah thu leh hla hlu tak tak an vawrh chhuak ur ur a. Biakliana, Kaphleia leh Rev. Zairemate hostel awm pawhin kan thu leh hla, ziaka kan hmuh hmasak hmangin Zofate literature an lo tihausa tawh.

Chuti ang chuan Govt. Aizawl College-ah zirlai inkawmngeih bik, midang ngai lova tlei taka lo inkawm khawm ṭhin an awm a. Hming azawnga hming thlannahawm lo ber mai ‘Mi Anglo’ an inti a, chung mi ang lo hote kutchhuak chu tuna kan thlir tur hi a ni. Heng ṭhalai rual, kum lama la naupangte te te hian mi an loh dan an thiam tlat mai hi ka sawi châk lai tak chu a ni.

Mi ṭhenkhat chu mi an tumin khawvel thiamna leh hausaknaah theihtawpin an tlan a, anmahni ṭanghma chu an hai ngei a, hausak lah an hausa narawh e. Mahse, an thiamna leh finna chu midangte tan tem ve phak a ni lo. Mahse, kan mi ang lote erawh chuan an thinlunga an thu pai te, ram leh hnam tana an ṭhahnemngaihna chu â tak maiin thuziak hmangin an rawn pho chhuak ta. Mi ang tur chuan mi an loh a ngai tih an hriat avangin chu’ng mi ang lo fuankhawm chuan mi an an ve nan â tak maiin lehkhabu ṭha tak mai an sual a. Sum leh pai hlawkna uma lehkhabu ziah hlawk lohzia hrechiang em emtu, an hotupa leh an pawl meizanghlaptu, thuziakmi aia Pastor ni awm tak VLC Vanlalhriatrenga chuan chu’ng mi ang lo thuziak chu â tak maiin lehkhabuah a lo khawrpum ta rawl nen. Ât khat zawng a cheng a ni, khawvel pamhamna leh duhawmna mit aṭang chuan.

Mahse, he lehkhabua mi ang lo rualte thinlung far chhuak hian ṭhalai te, ram hmangaihtute a fuih harh ngei ka ring tlat a. Amah, an Editor ngeiin ‘Mizo ṭhalai, ṭhian hova inkawm khawm ṭhin mi tam tak chuan ruihhlo leh sual kawng zawh kan intihhmuh mek a. Chung mite hnenah chuan he lehkhabu hian kawng eng emaw kawng zawng talin awmzia nei thei sela, a ṭha zawnga ṭhianho inpawl khawm hi intihhmuh tawh zawk ila’ tia ṭhahnemngai taka a ṭhalai puite a sawmna hian awmzia a nei ngei ang.

He lehkhabu hi mi anglo sulhnu a nih ang ngeiin a zia pawh a inpawlh chiat mai. Thawnthu tawi (short story) anga chhiar theih chiah loh, novel tling pha lo deuh si, novelette an tih ang chi hi 3 vel a awm a, short story anga chhal theih tur 2 a awm a, thusep (essay/article) 5 a awm bawk a, a zavaiin thuziak 10 kan hmu.

A hmasa ber ‘Rukru Pathum’ tih Mapuia Renthlei ziah hi detective/thriller ziarang thawnthu a ni a. A thawnthu a inchingchivet dan te, rukruk chet velna phena khawtlang nun ṭha lo a vei a, khawtlang nun ṭha a thlakhlelhzia a lang chiang khawp mai. Tunlai ṭhalaite hian kan ziakmi fam ta Lalzuithanga of Thlahrang hnu chhuiin detective lam hawi thawnthu ngaihnawm tak tak an ziak chho ta a, hmasawnna ropui tak a ni. He novelette pawh hi rukrute rawk leh chhawngtu ṭhian pathum chet dan kara nula leh tlangval inhmangaihna chingchivet thawnthu a ni a. A ngaihnawmna phena a thu thuhruk hi chai fe tham a awm. Thawnthu puitling (novel) a chanah ka ît ngawt mai. A ngaihnawm a, a thawnthu a duang thiam a, hei ai hian sei se, chhiar tlaivar ṭhak tham ni se ka ti kher mai.

A dawttu ‘Kutdawh Puia’ tih hi tragic story a ni kan ti thei ang. A ziaktu Comedian-cum-Writer-cum-Debator tih theih tur T.S.Khupchong, a lai-ah hming K.C.Lalthansanga hian he thawnthu lungtichhe thei zet mai bakah hian ‘MALO Inlarna’ tih a thawh bawk a, mi ang lo zingah a mi an lohna a zualkai bik a ni maithei. Mihring nuna thil thleng thei ngaihnawm leh lungtichhe tak phawrh chhuakin kawtlaia mitdel zai ṭhinte lainat lehzual theihna tur khawpin hringnun chawfun a rawn phawrh thiam a, thawnthu tawi ṭha tak a tling a, a ngaihnawm bawk. Short story ṭha kan mamawh em em tihausatu zingah ka chhiar tel lo thei lo. A thuziah dang ‘MALO Inlarna’ hi narrative essay angah ka ngai a, mi ang lo ho a puanna a ni ber a, he a thuziak pahnih aṭang hian writer leh comedian a nihna a pho chhuak ṭha hle.

‘Ka Lei Pangpar’ hi Editor pual a ni ve thung. Nula hi eng nge a nih? Nula leh tlangval hi an inngaizawng ṭhin tak tak em ni? tia mi zawt he he awm tak VLC Vanlalhriatrenga’n nula leh tlangval inhmangaihna thawnthu ngaihnawm tak a rawn ziak tlat mai hian mi a barakhaih khawp mai! Chu a nula lah chu a vanduai em em mai lehnghal. A tak takah a lei pangpar chu a chuai tak avangin kan VLC-a hi a inkhuih pial nalh ta hle a, heti ang nular tlangvalna lam thil hi hnawmhneah lek a ngai ta em ni ang aw? tia ngaihtuah zui vang vang theih khawpin a lei pangpar nena an inkar hi a ziak ngaihnawm a, a ziak lungrun a, a ziak beidawnthlak thiam bawk. He a thawnthu tawi hian a novel thar tur ‘Zothuammawii’ chhiar min tinghakhlel zual.

Bawiha Renthlei-in nun khaw chen dan chi hrang hrang, ngaihnawm tak taka a rawn khaikhin velna ‘Nunkhua An Chen’ hi thawnthu tawi tia sawi theih a nih laiin narrative essay lam rawng a kai. ‘Ṭhalaite u, in ṭhat lai chen ula, in la naupan viau lai hian hlim rawh u.. Mahse, Pathianin in chungah ro a rel dawn tih hre reng ang che u’ titu nen khan Bawiha hi an titi a rual dun viauvin ka ring.

Kan ramngaw lam zirmi Lalchhanpuii Ralte thuziak ‘Chhinchhiahna’ hi essay ṭha tak a ni. Forestry hi literature nena unau inchhangbung an ni tih rawn nemnghettu a tlingin ka hria. Khuarel mawina leh hlutna chîk taka bihin Chhinchhiahna petu thilpek chu âm tak leh lungawi takin a chen a. Nature worshipper a ni han ti dawn ila, amah ngei hian Chhinchhiahna min petu chu ‘ka hmangaih che’ a ti leh tlat si. Ni e, thu leh hlaa tui tam tak hian khuarel thil chi hrang hrang aṭangin thu leh hla an sawr chhuak ṭhin a, ramngaw, daifim, ni êng, nungcha chi hrang hrang aṭangin hla leh thu mawi a chhuak ṭhin. He kan nula erawh hi chu khuarel mawina hlut em em sia, a petu hre tlat mi; a petu pek chhan ang taka a malsawma chhiar thiam mi a ni. He essay hi chhiar la, chhut ve chet chet teh. Chhinchhiahna chu i hmu ve em?

Lalthlamuana Hrahsel ‘Lei Piah Lam Ram’ hian ‘our sweetest songs are those that tells of saddest thought’ tih thu, Sap hla phuahthiam pakhat au aw hi a nemnghet ṭha khawp mai. A laina hnai, a ngaih em em mi pali; ‘lei piah lam rama’ leng tawhte a sunna aṭangin thihna leh a piah lam ram chungchanga thusep mawi leh ṭha tak, ril tak a rawn thai chhuak a. Essay ṭha tak a ni. Lusun dan dik te, thih hnu piah lam ram suangtuahna him leh hlawk zawk te, kan khawvel nun a tawp huna kan tawpna tur leh kan thlarau nun bul kan ṭanna tur thiam takin a rawn sep vel a ni. He essay hi chhiar la, ‘Aw thihna, khaw’nge i tûr chu?’ tiin thihna tawpna ni lovin nun bul kan ṭanna tur a lo ni reng zawk tih i chiang lehzual ang a, thilsiam dangte anga thih huna tawp ral rikngawt tur ni lovin ropuinaa inthuam tur zawk ka ni tih hre chhuak tharin chu nun hmang tura khawvela inbuatsaih dan i zir chhuak ngei ang.

Lalmuansanga Hlawndo ziah, ‘Khaw’nge I Awm?’ tih thupui i hmuh chuan Hindi film-a a changtupain a changtunu zawnga, kuhva leh coconut kung kara zai chunga a tlan kual thuak thuak i mitthla mai thei a ni. Mahse, Muansanga zawn hi nula a ni lo; a chenna, a khawsakna leh a inhnangfak mekna Zoram khawvela dikna a ni a zawn! Dikna chu a zawng mai ni lovin dik dan tur thlengin a thling bawhawkin a ziak a ni. Kan khawtlang nun chhe tawh kan vei a, kawng dik inkawhhmuh kan tum a, ram hmangaih leh ram hmangaih kan insulpel suau suauva, mahse, dikna kawng aiin dik lohna kawngah kan liam tam zawk emaw tih tur a nih avangin ram leh hnam dinhmun, khawtlang ei leh bar ṭhatna tura rilru seng ṭhin kan Economist thukhel hi a nep lo khawp mai. Article ṭha tak a tling. A khela khel a, chai zui laih laih tham khawp thuziak puitling a ni.

Chawnglianmawia hian Mizo thu leh hla zir, mithiam a ni tih Mizo hla chi hrang hrang a chhuina ‘Hla taka Hlã’ tihah hian a pholang chiang khawp mai. Hla thiltihtheihna te, hla hlutna te, hlaah hian hringnun thil tam tak a inzeh nasat dan te, kan pi leh pute hun lai ata tawh hla hi inawmtleina leh indo nan te, incho phawk nan leh thinlung na thawi dam nan te, inlêm nan leh indeusawh nante an lo hman nasatzia thiam taka tarlangin kan culture vawn nun nana hmanlai kan pi leh pute hla hlu tak tak rohva, vawn nun a ṭulzia a rawn puang a ni. He thusep hi a hlu reng dawn ka ti ngam sak. Bihchianna thuziak (research paper) lam rawngkai reng reng an hrutna mualah tlo lo leh hlu lo a awm ngai lo. Thuziakmi a nihna piah lamah Chawnga hi heti lam hawi thu ziak zel turin ka duh tlat a. A tha a thlah lo hram ka beisei. Midangte’n an beng lo chhu ngawng se, Rengkhawpui tui liak a nih ve vang nge ka chhuang bik riau a, han fak vel pawh nuam ka ti. Kan tui liah a thuhmun vang a ni mahna!

He lehkhabu ṭha tak hi C.Lalrinawma novelette ‘Ka Hmangaih Reng Che Asin’ tih hmanga khar a ni. He thawnthu hi mihring nuna chanchin ngaihnawm lai ber ber, khâm leh suar kaltlanga hmangaihna par a lo vul dan puan chhuahna a ni, Hei pawh hi novel puitlinga ziah chhuah atana ka ît zinga mi a ni leh pek a. Rinawma hi he a kutchhuak ka hmuh hian novelist ṭha tak, thawnthu sawi thiam tak a ni ka ti lo thei lo.

Heti ang hian ka theih ang tawkin MI ANGLO-ho kutchhuak chu ka’n Chhura buh thlir thuak chauh a ni a. A thawnthua a changtute hming sawi ka tum lo, a chhiartute chhiar leh lamah ka dah a, chipchiar lutuka ka bih chuan a ngaihnawmna leh a rilna ka tihbo zawh vek ka hlauh vang a ni. An thuziak tin hi uluk leh chîk takin chhiarin thlir ila, a hlutna leh a mawina kan chhar belh zel ang tih ka ring tlat a, chu an thuziak tihlu lehzualtu tur pawh a ni ngei ang.

A tawp berah chuan kan Mi Anglo ho hian an âtso zel se, â takin lehkhabu ṭha tak tak tichhuak zel se ka ti. Ṭhalaite zingah thu leh hla lam thiam tak tak, mahse, an kutchhuak hmuh tur a awm loh avanga an thiam tih hriat loh tam tak an awm. Hengho talent phawrh chhuak zel turin MALO hian ṭan la zel se, mipuite pawhin thil dang lei nana kan pawisa kan ui lo ang bawk hian lehkhabu lei nan hian kan kut tizum lo ila. Hnam changkangte’n an khawtlang siam ṭhat leh tihngheh nan te, an culture vawn nun nantea hmanraw ṭangkai bera an lo hman thu leh hla hi i hlut zel ang u.

Mi Anglo hote duhsakna sang ber ka hlan che u a. In inṭhianṭhatna hi vawng nung rengin thu leh hla hmangin par chhuang zel ula, Zoram thu leh hla tihausatu ni zel ang che u.