Khawdur kara ni êng chhuahtu hripui leng

 "Zirtirtu ka ni" han tih ringawt mai te hi inthlahrunna riau ka la nei a; classroom-ah kan han lut a, zirlaite'n duhsakna thu min lo hlan (wish) te hian nasa takin ka la lai thin. Kum hnih tha bak hi mi ka la zirtir lo va, ka zirtir avangin miin thiamna te, hriatna thar te an neih phah em ka hre lo va, mahse, keimah tak hian hlimna ka chhar a ni. Zirtir hna hi nuam ka ti a, sikul chawlh ni-ah te hian ka khua a har em em thin. Nun chawhnu lam ka tem chho tan a, zirlaite nena hun hmanho te, an zinga awm hrim hrim te hi ka thlahlel em em thin.

Ka sawi ve fo thin a, zirtirtu nih hi ka châk a, mahse, nih tumna ka nei ngai lo. Hun a inher a, he khawvelah mihring ruahman lawk loh angin thil a lo thleng fo thin a, chutiang thil thleng thin chuan keimahah 'zirtirtu hna' a rawn her chhuahpui a ni ber.

'Intih-engemaw' ve riauna ka nei a. Mahni kea din a, mahni thuna bera eizawnna neih a, mi dangte tana eizawnna siam hi ka tum ber a ni thin. Chumi a nih avang chuan MA ka zir zawh hnu te, M.Phil ka chhuah hnu te thleng pawhin zirtirtu hna emaw, sorkar hna emaw ka dil ngai lo va; ka tum ber kawng zawhin dawr (desktop publishing) ka siam a, chumi hnuah computer zirna ka han ti leh a. Chutah chuan ka thu ber a, mi tam tak tan thil ti thei lo mah ila, mi pahnih khat tan tangkaina ka nei thei a, ka lungawi em em tho.

College kal lai atangin zirlai pawlah ka inhmang a, kum 2017-ah thiante nen intiam rualin politics-ah zuang lutin MNF ka zawm a. Eizawnna atan Vanapa Hall hnuaiah sawn dawr ka siam pah bawk a. Ka duhnaah tak ka inhmang thei a, ka zalen a, party lamah pawh theih tawp chhuahin ka inhmang a. MNF opposition laia lut kan ni a, sorkarna a chan theih nan tha pawh kan thawh ve hman a ni. A rîk rêt rêt lai atanga ka ngaihven ve reng, RUSA zirtirtu hna lak te pawh kha politics-a ka luh tak hnuah chuan dil enah pawh ka en lo va, ka dil ta lo reng bawk a.

Chung hun lai chuan, MA ka zirpui ka thiante chu zirtirtu an ni a, sikul leh college hrang hrangah an thawk darh a. Zirtirtu Ni a lo thlen changa zirlaite duhsakna an chang te, zirlaite'n zahna chibai an buk te chu an status fo va, ka awt thin. An zirlaite'n zah taka "Miss" "Sir" an ti ringawt mai te hi piang vannei ka ti a (zirtirtu kha vanneih vanga lut an ni, ka tihna a ni lo). Kei erawh chu ka dam chhung zawngin, chutiang dinhmunah ka ding ngai dawn si lo, tih te ka ngaihtuah fo mai.

Kum 2020-ah hripui thlipui a lo hrâng ta a. Kum khat vel zen zawn mai chu dawr inhawng thei miah lovin, luah man leh bill chawi ve reng siin ka kal ta a. Khawl sa eng mah nei lo, ei chawp tur thawk chhuak ve mai tan chuan tihngaihna ngang a awm ta lo va, dawr chu ui tak chungin ka tiral ta a. Kum 2021 a inher chhuak a, hripui pawhin zah a ngai tawh mahna tiin ka thiannu nen inkawpin , beiseina sang tak nen computer zirna dawr kan kharchhawng leh ta a.

Instructor kan ruai a, CSC kan ti ve bawk a, dawr chu ka thutchilh ve rân thin. Mahse, thla tam kan kal thei chuang lo. A chang leh kan inkharkhip thut thut a, a chang leh kan inthlahdul a; chutih laiin mi thiltithei zawk, eichawp dap miah lote'n sorkar nena thu ngaihtuah ho an neihin inkharkhip zel an lo rawt ve reng bawk a. Chung thutharte chu mangchhia leh ânchhia a chang a; duh angin dawr pawh kan kalpui hleithei lo va, kum chanve vel kan kalpui hnuah kan tiral leh ta mai a ni. Khatih lai khan, bei a dawng thin hle.

Kum 2018 MLA inthlanah MNF-in sorkarna a chang a. Mi tam tak chuan an hlawkpui a, an len phah a, hna hmuh nan te an hmang a, in leh lo din nan te pawh an hmang. Kei pawhin hlawkpuina a mual mual chu ka nei ve tho. Mahse, mite ang pha tura thil tih ngaite kha ka miziain a pha lo va; hripui hrâng avangin eizawnna mumal ka nei ta si lo bawk nen, kum 2021-ah chuan ka inlamlet ka thut mai.

Party la bansan chuang lovin, kum 2021 August thlaah PUC Guest Lecturer ka zuk dil a, ka tling lo. Tlin kha ka inbeisei pha lo va, interview experience neih nana dil ka ni ber zawk. Chumi hnu August thlaah MZU-ah Ph.D zir tumin ka dil ve leh a, ka tling lo leh. A hnu lawkah chutah vek chuan Guest Faculty ka dil ve leh a, ka tling lo leh. Tlin inbeisei tak chunga ti ka ni chuang lo va, kan miss leh sir-te'n academic lamah ka inher a ni tih an hriat ve nan hrim hrim a dil a ni ber.

Interview ni tak kha aw! Hripui lengin kan chhungkua min luh chilh a, RTPCR test kan neih ni tak tur a nih avangin interview pawh hmachhawn loh mai ka rilruk a, engah mah inbuatsaihna pawh ka nei ta lo kha a ni a. Mahse, test kan neih hnuah LDC ka zuk phone a, mi pathum vel interview tur an la awm thu min hrilh a. Hmanhmawh takin ka zuk tlanthla sawk sawk a, ka zuk tlingtla hram a. Ka tling lo na a, ka tih hram hramna khan tun hun min hruai thleng ta a ni.

A hnu lawkah Sir Zara leh Pu Mawitea (Prof. RL Thanmawia, HoD) hnenah atangin phone call ka dawng a, zirtirtu damlote puibawm turin min ko a lo ni a, ka lawm ngei mai! Tichuan, kum 2020 September thla atangin zirtir hna chu ka thawk tan ta a ni (MCC lamah ka tling lo leh, tih kha han zep tel hram ila). Hrileng avangin online-a class lak a ngai a, camera ngam lo ngang mai hi ka ni a, camera hmaa zirtir hna bul han tan chu ka huphurh ngei mai. Zirtir hna la thawk ngai miah lovin University atanga bul han tan kha huphurhawm tak a lo ni ve reng reng bawk a. Academic lama rilru seng ngai lo, party-a khingpuite chhiatna ngaihtuah reng renga hun hmang thin tan phei chuan harsa tak a ni.

Class lak tan hma te khan ka vir buai nasa mai. A lo thawk tawh sa, thianpa Zuala (C. Lallianzuala) hi college ka kalpui, MA leh M.Phil thlenga ka zirpui a ni a, a inah ka zuk pan chamchi a. Ho tê tê anga ngaih tur thlengin ka zawt dap a. Thianpa Zuia (Kelsih) pawh ka zawt awl lo; chutiang chuan bul ka tan a; tunah erawh chuan Guest faculty-in ka awm ta a. Tichuan, party-ah ka inhmang hman ta lo hrim hrim bawk a, chhuahsan law law thain ka hria a. Kum 2022-ah party chhuahsanin politics lam chu ka mangtha ta a, ka inchhir lo va, ka inchhir lo zelin ka ring. Kum 5 chhung politics-a hun ka lo hmang te kha, duh aiin harh chhuak tlai mah mahin ka inhria a, ka ui takzet.

Ka beisei phak ngai loh 'Ni' bik chu vawi hnih ka hmang ve ta (2021 kha online a nih avangin zirtirtu ni hman theih kha a ni lo va). Pian ahnu lama 'Ni' bik neih nawmzia ka tem ve ta a, ka awh em em ka thiante dinhmun ang kha ka chang chho ve ta a nih chu! Thil tam tak ka ngaihtuah let a, Pathian min hruai dan hi mak ka ti thin. Ka tana ânchhiaa ka ngaih hripui leng khan tun dinhmun min hruai thleng a, mi tam tak chhiatna kha ka tan chuan khawdur kara ni êng mawi tak mai chhuahtu a lo ni reng si.

Pi Zampuii Thingpui Senhang

Pi Zampuii hi Mizo Department, Mizoram University-a kan thawhpui a ni a; amah ngainatute'n kan ngainatna em em pawh a thingpui senhang hi a ni pakhat awm e. Chu chu, August ni 31, 2023 khan voluntary pension-in a chhuak ta a, department chuan a thlahna hun kan hmang a, a lunglenthlak hle.

A hringnun zinkawng lampang chu ka hre tam lo khawp a. Kum 1984-ah khan Mizoram University (NEHU hnuaia a awm lai)-ah MTS hna thawkin a lut ṭan a, kum 2018-ah Mizo department-ah a lo insuan lut a. Kei hi kum 2015-ah MA ka zir chhuak ve chiah a, kan inhrawn hman lo. Kum 2021-ah zirtirtu hna ka thawk ṭan a, chuta tang chan inhrawn tak takin kan inhrawn ve ṭan a ni. Kan department-ah khuan ka hriat theih chinah mi pathum chu pension-in an chhuak tawh a, pahnih dang chu zirtirtu an ni: kum 2015-ah Prof. R. Thangvunga, kum 2021-ah Prof. RL Thanmawia leh tunah Pi Zampuii a ni leh a. Anni pathum thlahnaah hian ka tel kim vek mai. Pi Zampuii thlahna erawh chuan hnuk zuk tiulh thei a!

A pasal Pu Ruata hian a office kai tur hi bike-in a rawn thlah fo va. A chang chuan nilengin a nghak a, office chhehvel te a lo tifai a, tlaiah an haw dun leh mai a. Nupa inngai tak an niin a hriat a, kei erawh chuan Pu Ruata hi ka hmu tam hman lo. Chutiang a nih laiin kum 2021-ah hripui leng avangin a pasal chu a chân hlauh mai a. Pi Zampuii chuan a tuar thiam viau na a, a khua a har ṭhin tih ka hria. A awmna kil têah hian Pathian hla a lo ngaithla a, khawhar hla te hi a lo ngaithla fo mai. Khawhar hla hian ka lung a tihlen ve avang hian ka lo sakpui ve bai bai ṭhin, a kel rawl a kel rawlin.

Office thleng hma ber a ni fo va, a tawp khartu a ni deuh ziah bawk. Office min lo thlen khalh chuan, thlen veleh thingpui senhang min lo thlit a. Class lak hlânah room dawhkanah a lo dah thlap a. Chhun chawfak zawhah kan in leh ngei ngei a. Tlai haw dawnah kan in leh ṭhin. A kar lakah, office awmna kan thlenthlak phawt chuan min lo thlit leh bawk a. Thingpui no ruak a seng leh no thar a rawn sem hi a inrual ta ṭhin a. Ni khata no 10 in chang ka ngah hle. A hnuah phei chuan phân ngei mai a'n hmang a, a rimtui chák châk ṭhin. Pi Zampuii'n thingpui min thlit a, mi rawn pan tawh chuan in zo chiah pawh ni ila, a zahawm ka tiin ka hnial hreh a, ka in leh ṭhin. Vawi khat mah thingpui min la pe thlawn lo a ni.

Kan department building hi chhawng hnih (a hnuai ber - ground floor chhiar tel lohvin) a ni a, ani awmna hi a hnuai berah a ni. A chung chiah leh a chung berah hian zirtirtute chu room hrang hrang neiin kan awm diah diah a, kei hi a chung bera awm ka ni. Pi Zampuii hi kum 60 mi lai a ni ve ta a, a chhawng chung bera lo chhoh fo hi a tan a hahthlak em em ang tih ka ring a, "Ka lo la mai ang" ka tih pawh hian a rawn chawi chho leh ṭhin. Chuvang chuan thingpui mi pek tawh chuan lawmthu sawi hi ṭulin ka hria a, "ka lawm e" ka tih loh leh lawmthu sawi nan ka bu nghat ṭhin.

Office-a lo leng lut tu pawh thingpui a lo thlit nghal var a. Zirtirtu mai ni lovin research scholar te, zirlai naupangte thlengin thingpui pek lamah chuan angkhatin a en vek thei a; a tuate mai pawhin an ngaina a, pension-a a chhuak mai tur hi an ui tlâng vek niin a lang. Mihringte'na kan ngaihhlut zawng chu, khawvel mit aṭanga teha mi ropui leh lian ber ber te, sum ngah leh hausa ber ber te hi an lo ni hauh lo. Pi Zampuii ang hi a ni, kan ngaihhlut em em chu ni.

A hminga zirtirtu kan lo nih vena angin, a fate rual lek mah ni ila, ani luh hnu daiha lut ve chauh pawh ni ila, mi a zah thiam em em mai hi a inthlahrunawm ka ti zawk ṭhin. Mi a han biak te reng reng hian zah tak chungin mi a bia a, a mai mai hian min be ngai lo; chu chu nuam lo ka ti zawk hial! Tin, a taima em em bawk. Office lehkha pawimawh sem kual te, lam kual te a ṭul chuan ke pawhin a lo va kal kual mai ṭhin a; a tih theih chi thilah chuan kan tih khalh hman meuh lo a ni ber.

Tum khat chu a office kal tur hi Vaivakawnah bike-a phurtuin a lo thlauh hlauh mai a; thla khat vel chu hna kal thei lovin a inenkawl a ni. Chumi chhung, dam lohna avanga a lo kal theih loh chhung ringawt pawhin office lam a ngaihtuah em em a, a chang leh a aiah a makpa te a rawn tir thûl! Chumi tih lohvah chuan eng vang mahin a hna a rawn ṭhulh ngai ka hre lo, a pasal thihcham vawi khatna tih lohvah chuan! Mahni hna ngai pawimawh leh hneh em em, mi zawmthaw lo, pamham bawk si lo chu Pi Zampuii ngei hi a ni. Eng eng emaw tia kan haw tlai chang hian Vaivakawn thleng hian ka phur chho fo va, thlauh hlau tak hian a nia, ka phurh thin ni. Haw kawngah kan titi chho barh barh thin. 

A duh chuan kum hnih lai la thawk thei tur a ni. Mahse, anniho hun lai chuan sorkar kum te an lo nei fur a (Tun dawn, exam form fill up vel laia matric exam dawna zirtirtute'n, "in duh chuan in kum ziak naupang rawh u, sorkar hna in thawh hun atan" an  tih thin kha pension harna tur thil a ni tih tun hnuah chauh ka hria; mahse, kei erawh ka inziak naupang lo hlauh). Chutiang deuh chuan ani pawhin pian kum ni chiah lo kum dang a lo nei a. Nimahsela, kuminah a kum dik tak hmanga a pension hun a lo thlen hian, dawt hmanga hna thawh zui zel kha a thei ta tlat lo mai a. Thup duh ni se, mi dang tu mahin an hriatpui miah loh tur thil a ni chungin, ama chungah leh Pathian chungah a rinawm tlat a; voluntary pension-a chhuah zai a rel ta a ni. Eng vangin nge kan ngaihsan loh teh lul ang le?

Thingpui heh tak mai ka ni a. Ka zunkawnga lungtê a awm hnuah phei chuan, daktawrin tui in tam tura min tih angin, tui hlang in reng chu harsa ka tih ve bawk si avangin thingpui senhang in tamah ka tlâk a. Mahni lum ai chuan mi dang lum ngei hi nuam ka ti a; thingpui in tur ringawt pawhin hmun hla takah ka kal vang vang peih thin. Chutiang mi, hneh taka thingpui min supply zat zat thinin min han chawlhsan mai tur chu a huphurhawm ngawih ngawih a, Pi Zampuii leh a thingpui senhang ngai hian ka khua a har lawk veng veng a ni.

Chhun chawlhlawkah te Pi Zampuii kan hmuh lawk loh chuan, thingpui ṭâmin kan ṭâm nghal huam huam mai a, a thlaktu atan thingpui lum thiam leh taima tak rawt te pawh kan sawi ut ut mai. Chutiang mi lo awm teh reng pawh ni se, a ai chu an awh zo kher lo vang (nula chhe lo deuh te a nih loh chuan).