Hringnun Thawnthu

Tlang tin kan kai a, mual tin kan zawh ta a. Hmánlai chang tawh hnu dâwnin hringnun hi kan chai a, chutah chuan nakin hun tur atana kan theihna zawng zawng kan hmanral avângin sâwtna aiin sawpna kan tuar ta zâwk a. Chumi avâng ringawt erawh chuan kan thulh phah chuang der si lo.

That leh thau duh luatah chhiat leh chêr kan hmachhawn a, nuih duhin kan nûr leh si a. Naktûk thlîrin vawiin kan hmang a, nimin avângin kan tap thung a. Chu chuan awmzia a nei lo tih hre reng chungin kan bànsan thei chuang lo va, nunhlui ngaia lunglèn kha thil nuam taka ngaiin nimin kan chhui kîr veng veng a, khawhar tak chungin kan zawngchhang ta tlat mai a nih hi.

Hmána kawng engkima inpuia inphungbâwm thînte khân mahni chauhva harsatna luiruam kan suartluan a lo ngai ta a. Kan bula kan thian min tihlim thîntu kha hmachhawp leh beiseina bâkah duhthusàm chuan a thlâk ta a ni. Chu chuan thanlenna aiin thanthû-na min thlen ta tho tho va, hma pawh sâwn hleithei lovin he hmunah hian kan la kimki tlawk tlawk chu a nih hi maw!

Beiseina nen kawng han zawh ve bawk thîn mah ila, beisei sâng lutuk chuan kawng kual zawh peih lova awlsam taka hlawhtlinna chu min hmuhtaihtîr a, paltlang ngai zawng zawng ka mausàm tâkah chuan rualawt ngawih ngawihin ka indawm kun ta reng zâwk a ni. Ka han chêtchhuah ve chânga chak tuma ke ka pên pawhin châk lehzualna mai min thlen a, chilthli tla zawih zawihin thawh loh hlawh kan thlîr nitin ta mai a nih hi.

Lungawina tak tak a awm lo tih hre reng chungin lungawina zawngin khawvêlah kan tlân theuh va, chumi kawngah lungawi lohna leh beidawnna kan pal chhuak a. Mahni lungawina theuh zawngin kan innghirngho ta chiam thîn.

Ruahmanna leh rilru hmanna themlem tak takte chuan naktûk huna ka khawsak dân tur min kawhhmuh ve zauh thîn. Chutah chuan hmuh leh hmaih hauh lovin duhthusâm chu a lo inrawlh ve chhên a, ruahmanna tha tak a chhuak thei ngai meuh lo. A tel loh lahin a thim zâwng bâk chuan hma lam hun ka thlîr thiam dêr bawk si lo! Ka khawvêl hi chuh!

Hmuh leh hriata awm turin din ka tum ve tàng tâng a, a hma aia nasain ka awp leh a. Hahdam tuma thut ka tum lahin chu’ng ka châkna râute chuan ding lo thei lovin min siam leh si a. Harsatna tlânsan tuma ka kalin ka ke pên a bah tlat a, ka chunga vânneihna lo thleng tur leh ni tha lo la thleng tur nghâka din ka tum lahin rualawhnaten ke min pêntîr lo thei thîn bawk si lo. Hmuh tumin ka hawi vêl a, ka beng hriatnaten min thulhtîr leh a; hriat tuma beng ka chhit lahin ka khawhmuhna hian min dang tlat thung si.

That tum veleha kan sualna khawvêlah hian ka awm dânah maldinin ka inhre thîn. Mite chuan hausak an tum a, an nei mai a; hmuh an tum a, an duh aia tam tam an hmu a; hlimna an zawng a, hlawhtling takin mi dang tân an pen chhuak nghâl thei mai zêl a. He'ng mite nena intehkhin thei tur ém chuan ka thiam leh theihnate ka sit ngawih ngawih a ni. An dinhmun thleng thei tura ro thuhrûk hmuhchhuah ngai chu ka hmu chhuak thei tlat si lova le!

Hringnun hi chu aw.. Hmangaih ûmin kan tlân a, kan hmangaihten hmangaih dang an lo ûm ve bawk a. Hre reng chunga bànsan thei lo mihring kan nih miau avângin kan tlànsan mai thei bîk si lo. Duat leh duh ngawih ngawihin an hmangaihna kan tahawh a, dêu leh diriam bâk kan hlawh chhuak leh chuang lo va. Beidawng takin hmangaih dang kan ûm leh tàng tâng a, thil thar dang hmachhawn kan nei leh chuang lo.

Kan duh ngawih ngawihten hnung min chhawn a, chutih laiin min duh ngawih ngawihtute chu hnung kan chhawn leh thung si a. Hmangaihna ûm chungin hmangaihtu ka lehhawisan a, chak taka ûm chungin ûm phâk rual lovin ka tlânchhiatsan tho va. Khawvêl hian hlutna chhetè a nei ve a, he tlânchhiatna khawvêl hi a hlutna pakhat chu a ni. Nihna a nei ve a, he tlânchhiatna khawvêl tho hi a nihna pakhat chu a ni. Khawvêl nihna leh hlutnate hian khawvêl siamtute hi min tichhe mêk zawng a nih si hi!

Beiseina ka neih rualin eng chen nge mi thlen dâwn tih ka ngaihtuah ngai lo va, ka thiam lo a ni ber mai. Hlawhtlinna nawmzia ka hmu a, tem pha ve tura thawh nasat a ngaihzia pawh ka hria; mahse, ka haider ‘lui’ tlat thîn. Vânneihna hian thawkrim leh tumruhte mal a sàwm zat zat thîn tih hre reng chungin vânduai bîk riaua inhriatna chu ka paih thei tak tak chuang lo. Rualawt ngawih ngawih chungin eng nge ka awh ber lah ka hre thei dêr si lo va, chuti chu hlawhtlinna nawmzia hmu thei mah ila, a hlutzia ka hre thei ngai dâwn em ni le?

Ka tih ve theih awm chhun ang maiin thianten hma lam an pan sauh sauh laiin ka hnungtawlh ‘lui’ tlat a, ka tawlh a, ka tawlh zêl a; khawvêl hi tawlhchhuahsan daih ka duh ta rum rum a. Chutah chuan nun hahchawlhna a awm lo tih hre reng chungin ka ring ‘lui’ tlat a, hre reng chunga tihsual hi mihring zia pakhat a ni tih hre reng chungin tihsual nghawng ka ngaihtuah duh lo ‘lui’ bawk nen; khawvêl tak hi chu aw..! Ka zinkawng zawhah hian ka kein ka taksa pum a kalpui theih chhûng chu tumah dêua dem thei ka ni lo.

Hriatthiam a har a, hriatthiam phâk rual a ni lo tihte chu ka la hre ta deuh deuh a. Chuti chung chuan hriatthiam mai theih la beisei fan chungin ka zir tàng tâng a, hriat thiam theih loh tamzia ka hrethiam thei ta chauh va. Thil pakhat a ni a, thil zawng zawng a ni miau bawk alawm le - hringnun hi.

Hringnunah hian thil tam tak a inkamki tlat a - beiseina leh beidawnna te. Chu beidawnnain mi manfuh chângin ka nitin hun hman dân hi sawia sèl tlâk a ni lo. Chhûn hi zân ang maia thim a ni a, zân pawh chhûn ang maia nunràwng a ni. Mite tâna lâwmna ni thar duhawm rawn thlen thîntu, ni chhuak khi sahuai angin ka do tlat a, lungngai takin ka thlîr liam leh thîn.

Chumi kârah mi hlawhtlingte erawh chuan beiseina min siam a, lungawi takin hrehawmna lo thleng hi ka paldai thîn. Tidamtu ka pan theih nan natna min pe a, rinna chakzia ka hriat theih nan rinhlelhna ruam min zawhtîr a; thlamuantu ka hnaih theih nan thlabârin min siam a, malsàwmna ka thlâkhlelh theih nan ânchhe râpthlâkzia min kawhhmuh a; felna hlutzia ka hriat theih nan sualna pawizia min temtîr a, lungawina vân ka thlen theih nan lungawi lohna khawvêla min dah a, chatuan ropuizia ka hriat theih nan ka dam chhûng nepzia min hmuhtîr a; ka mamawh famkim nei ila, famkimna Pathian ka mamawh hauh lo vang le!

Tap chungin ka piang a, tap vëkin ka seilian a, tap chungin hringnun awmze neia duan hi awmze nei lovin ka hmang a; lungawina dîlin ka tap a, lungawi avângin ka tap leh si a. Lungchhe taka ka tah laiin lâwm avanga tah ka thulh thei chuang si lo. Chutiang khawpa tah ka chelekna khawvêl hi tap vëkin an la vuiliam dâwn a ni!

Note: Italic khi Pu Vanneihtluanga thu ka rawn hawh a ni e.

My diary in 1st December

Ka muhîl thei lo, ka let ka let a. Ka ngaihtuahna chu kum 3 dâwn kal ta chhûngah a chêng vêl a ni. A tâwpah chuan ka phone number chuamah he thu hi ka thawn ta tawp mai..

12:00am – “I la muthilh ka ring lo! Rawn biak che ka châk hle mai; mahse, ka ngam ta ngang lo a ni. Tûn atanga darkar 10 vêlah chuan Biakinah hlim takin i awm tawh ang. Ka mitthlâin ka hmu a, kum 3 dâwn kan inkawm chhûnga ka lawmpuina leh duhsakna thu hlan zawng zawng che aia thûk leh ril leh sâng, keimaha awm zawng zawng chu i tân leh in pa tân ka rawn hlân e. Ka khua a va har ve aw.. Khawvêlah ka mal leh ta ngawih ngawih mai. Lawmpuina leh khawharna inpawlh avânga tah vak vak ka va châk tehlul êm! I aiawha ka tâna ding thei an awm ngai tawh lo vang.”

Nakin lawka thil thleng tur chu mitthlâin ka hmu a; kan duhthu sâm ang chu mi dangin an lo luah leh thîn a, mahni kan bo leh mai thîn..

02:00am – “Tûn atanga darkar 8 vêlah chuan Biakinah hlim takin i awm tawh ang. Kan tâna duhthu sàm emaw kan intih laiin mi dang tân a lo ni zâwk thîn si a.”

SMS han thawn tlut tlut tâk mai chu ka inthlahrung rilru hle a, thil tha lo zâwk a thlen palh pawh ka hlau hle a; mahse, hun ka neih tlêm tawh zia ka hre ve kar si..

02:20am – “Tûn lo chu zalên taka SMS thawn theihna  hun che ka nei tawh dâwn si lo va, chu vângin rûnlum nuthai i chan hma hun tlêmtê tal hi chu min hriatthiam nan a man a to lua lo vang chu maw..”

Kei, mi khawhar leh lungngai thei hian a êng zâwnga thil thlîr ka thiam loh thin avângin nasa takin ka intina lui niin ka hria a, rethei ngawih ngawih niin ka inhriat phah ta hial a..

02:30am – “A êng zâwng aia a thim zâwnga thil thlîr nuam ti mi ka ni tih i hriat  kha, mi dem lutuk bîk lo vang chu maw.. Engti fakauva nasain nge ka rilru hi a lo retheih  tâk mai le?”

Ka inthiam chawp leh rih thîn. Ka tâna a hlut zia chu ka mitthla leh rilru hian a theihnghilh thei si lo. Ka tawrhna hi keima hma chiah ka ngaihtuah vâng a ni tih ka hriatchian êm avângin ka insit em em a, minungte zînga hnahthel lêng vêl mai mai niin ka inhre ta ber a..

02:50am – “Ka hlim ni-a min hlimpuia ka hlim avânga hlim thei, lungngaih ni-a min tawrhpuia ka lungngaih avânga lungngai thei hi nang lo chu ka tawng tawh dâwn si lo. Hei hian min tilungngai êm a ni. Mahni hmasial mi tak ka nih avângin in hlimna tur ai mahin ka hrehawmna tur chuan min luah hneh a, in hma lam hun ai mahin ka hma lam hun ka thlîr tlat si. Mihring pawh ka nih tâk hrep loh hi.”

Mi pakhat avânga nâ ka ni. Ka duhthusâm tam tak chu amahah a tâwp thîn. A hmaa ka duhthusâm te chuan rilru hlimna min pe thîn a, mahse, chu chuan natna atà nat lehzualna min thlen a lo ni reng mai.. 

03:20am – “Nangmah avângin mumang ramah ka lo chêng ve tawh thîn a, nangmah avâng vêkin pangchang takin ka lo awm tawh thîn. Tûnah nangmah avângin lâwm tak chungin ka lungngai mêk a ni.”

A inbox hnawk tur zia ka ngaihtuah a! Ka thil tihin awmzia a nei lo va, a nei a nih pawhin a chhe lam bâk engmah thlen a nei dâwn lo tih hriain, an hma lam hun tur leh an chhûngkuaa hlim taka an la khawsaho tur chu ngaihtuah chung zêlin ka mangtha ta a ni.. Ni e, ka mangtha ta..!

03:40am – “Ka SMS zawng zawng hi lo delete nghauh nghauh mai rawh aw..! I pasal neih hmaa ka SMS tâwpna ber atan.. – Ka rilru chhûngril ber atanga lo chhuak thian hmangaihna dik tak hmangin duhsakna sâng thei tâwp ka hlân a che. Hlim taka inneiin nupa inlungrual tak in nih ka duh a, fanau maltluan chawi dûnin inhmangaih tawn takin damchhûng ni in chhiar liam dâwn nia. Hmar arsi chu ding takin êng rawh se. Kei erawh chuan hriatreng ka hlawh tawh lo vang.

Mangtha..

Ni e, mangtha mawlh mawlh..”

I'll not forget till the end of my life..

Keini chu Mizo kan nia..!

Mite khawsak anga khawsa pha lovin, an inrêlbâwl dân te chu awt takin râlkhat thlîr dauh dauh thîn mah ila, kan nihnaah kan lungawi tâwk a, suma lei theih loh an neih loh tha tha kan nei bîk hi a va vânneihthlâk êm!

Kan nihna leh kan chan tâwkah kan lungawi a, lungawi lohna kan lo neih pawhin hmasâwn phah nan kan hmang a, khawvêl tukverha dâkchhuak reng chungin mahni inchhûnglum kan hawisan chuang lo - Mizo kan ni miau alawm.

Khawvêl sualnate'n hmun dang ang bawkin min chîm a, sualna thûk taka la liluh ngai lo kha kan buai a, theihtâwpin a tihbo tumin hma kan la a; chumi kawngah chuan infuih thar nan kan nun zemawi sawi tur leh tawktarh tur kan la nei cheu a ni. A va hlu êm!

Keini chu chhiat kan tawhin Mizo nih a nuam hlei hlei a, neih sum leh pai nei lo nih te hi retheih nihna a ni rêng rêng lo. Mi harsa an tam poh leh mi tha kan lo nih zia a lang chiang ting mai a ni. Kan lungngaih châng pawhin thlamuang tak chungin kan tap a, kan hlawhchham châng pawha kan zînga el tur dang lo awm leh zêl te hian min tiphûr sauh sauh zâwk a. Kan hlawhtlin ni-a in-îtsîk mai lova kan inlawmpui thiam te hi a hlu em em a, duhsakna kan inhlan tawn thin te hian kan ke pênna tur kawng a sial ruah a ni - hei hi Mizo a ni.

Harsatna a sân poh leh Mizo Mizo-na a lang chiang thîn. Chhûngkhat hnaivai leh laina hnai leh hmêlhriat nei lote an khawhar lo va, a hriat hlawh zâwk an ni thîn; kan ram hi khawngaihna ram a ni tlat a!

Khawvêl thiamnaah hnam dang leh ram dangte tluk lêm lo mah ila, kan awt ngai lo. Ka thil mawi hmuh te hian kan kut a tiche a, kan thil tha hriat te hian kan ngaihtuahna a kaitho thîn. Hnam danga awm zen zen lo tlâwmngaihna hi khawvêl mithmuha kan inchhuanna leh kan chungnunna a ni a, tûn thlengin kan zîngah a la awm reng a ni. Mizo nih hi a nuam asin.

Kan pasalthate hming hi khawvêl miten min hriatpui lo mah se, an nihna leh an thil tiha kan chian avângin kan ngaihsàn a thulh chuang lo. Kan hnama chi nung an tuh kha a chawrno va, a thang lian zêl a, pâr pawh a chhuah ta hial a. Chu chu tûn thlengin a la vul reng a, a chuai ngai dâwn lo.

Thil tibo kan awm chuan mi rinawm kan nih zia a lo lang a, chuti ang bawkin thil chhar kan awm chuan mi ta awt ve ngai lo kan ni tih a chiang thîn. Hei hi Mizo nih tinuamtu a ni a, hnam dangin an nei ve ngût na maw chu!

Chapo kan hlauh avângin hnam dangte hmuhah kan inpho chhuak ve vak vak ngai lo! Mi inngaitlâwm rual awmkhâwm kan nih avângin khawvêl hriat lâr hluai pawh kan ni hek lo. Kan awm dân mil tâwka khawsak kan thiam a, hmân atâ tawha lo intodelh thîn kan ni.

Kan kohhran-te hi a nung hliah hliah a, kohhran hrangte awm ve diah mah ila, biakin khâr leh zîm ai chuan biakin zauh hi kan tih than a ni. Rinna lamah kan pachhe bîk lo. Khawngaihna leh hmangaihna kan ngah avângin hnam dangte pawh kan vei a, keimahni avânga kawng dik zawh ta hi sawi sên an ni tawh nang!

Keini chu Mizo kan nia.. Kan hlimin kan lâwm em em a ni.

Lungngaihna phêna lâwmna

Kum 2007 krismas lo thleng tur kha kan chhûngkua chuan kan huphurh hle a, lungngaihna leh lunglênna infin chuan krismas lo thleng tur pawh a tikhirh zo ta vek mai niin a hriat hial a.

Khami kum November thla tâwp khân ka û chunga thil thleng râpthlâk tak chu hriattîr kan ni a. Rei lo te hnuah ka u leh a thiante ruang, ram tâna martarte kuang leh a tuamna puante chu Lengpui a rawn thleng a. Zahna leh thlahna chibai an bûk leh chawimawina te chuan kan lungchhiatna a tizual deuh deuh va. Hlim taka krismas hman tum khân kim lo takin kan hmang dâwn ta zâwk a lo ni.

A naupan têt atangin ka û hian cycle a ngaina em em a, a ngen nasat êm avângin harsa chung chungin ka pain a leisak a. A lâwm thiam em em a, sikul kal nan a hmang nitin nghe nghe a ni. Chutah chuan min phur thîn a, hlim takin kan tlânkual thîn.

A naupan lai atang tawha sipai-a tan tum tlat a ni a, a sipai ngaihsànna a reh thei lo. Sikul-a zirtirtute'n a puitlin huna a nih tum an zawh pawha ‘sipai’ tia chhâng ngat zêl a kha a ni a, sipai thawmhnawte hi a kawl ve rân thîn.

Kum 23 mi a nihin ka pa eizawnna avângin Aizawl-ah kan pêm ta a. Mi inhnuai luahin kan khawsa ta a ni.

Aizawl-a kum hnih vêl kan awm hnuin Mizoram sorkar chuan IR a din a, thalai tam tak chu IR-ah sorkar-in an la a. Chutah chuan a naupan lai atang tawha amaha thil lo inup chu a lo lang chhuak ta!

A rang lamin IR-ah chuan a interview a, mahse, a tling lo! ‘A zàng lutuk’ an lo ti! Amah hi cher lampang leh sa tha nelh nulh tia sawi tur a nih loh avângin a zâng hle rëng a; mahse, a tlin lohna chuan a châkna a tizual telh telh emaw tih mai tur a ni.

A theihtâwpin intihthau tumin tan a la char char a. Ka nu hnênah phei chuan thau hma-na chi chawhmeh leh eitur awm ang ang siam turin a hrilh nghe nghe! Chaw pawh a tam thei ang ber a ei a, chaw pawh a ei zing hle a, “Ka thau tawh em?” tiin mi a zâwt bâng lo. Chumi a nih avâng chuan ka pa paw'n, “Chawhehpa,” a tihphah hial a ni!

Thla hnih khat vêl hnua an lâk lehin a va tel ve leh a, mahse, a la tling zo chuang lo. Châk namên lova a châk avângin a tling lo chu a thinrim em em a, mahse, tihngaihna dang a awm chuang si lo. A thiante chu an tling phauh phauh a, a thian kawmngeih ber paw'n a tlinsan ta! Thau duhin a hmanhlel a ni tawh ber a, damdawi chi hrang hrang nen a tang tawh a ni ber mai.

Tûk khat chu hma tâwkah a tho va, engmah pawh sawi lêm lovin artui pum ruk, balhla 7, bawnghnute litre khat a in vek a, mak ti tak chunga ka en lai chuan nui deuh hai chungin, “Tûn tum chu ka tling tur a ni,” tiin a chhuak ta a.

A rawn haw leh lam chuan a rawn nui ta sáng mai! Rih zâwngah kg eng emaw zâtin a chuang zâwk a, a tling ve ta.. A lâwm em em a, a training dân tur te a sawi siam siam a, thil dangah rëng rëng titipui theih pawh a ni tawh lo. Keini paw'n kan lawmpui hle a, a lawm nan a thiante leh chhûngkhat hnaivai deuhte nen chawhlui kan buatsaih hial a ni.

A thil tih rëng rëng chu ti tlut mi a ni a, a training-naah pawh fak a hlawh hle. Training a zawh hnuin sorkar-in Chhattisgarh-a Naxalite helho bei tura a tih zîngah a tel ve ta hlauh mai a. An kal hmain training bîk an nei leh phawt a, tichuan, an kal ta. Chuta tang chuan thlaphâng rëng rënga kan hun hman chu a lo intan ta a ni.

A chhan chu Chhattisgarh hi hmun râlmuang lo tak mai leh helho chettlat tamna tak a ni a, helho chêtna avângin civil leh sipai eng emaw zâtin nunna an chân phah tawh bawk. Ka nu phei chuan tawngtainaah a hmaih ngai lo.

A tìr atangin sipai-a a tan hi kan phûrpui em em lo va, mahse, amah berin a tih tâk tlut avâng leh khap chi a nih loh avângin ka pa paw'n a tuipui phah letling a!

An kal atanga kâr hnih vêl liam hnuah min rawn phone hlawl mai a; an awmna hmun chanchin te, an hnathawh dân te leh amah ngaihtuah loh tura min duh thute a rawn sawi siam siam a, thawkhat chu a veng deuh huai mai.

Mahse, chumi hnuah a chanchin kan hre zui leh ta lo va. Phone chu sawi loh, lehkha takngial pawh a rawn thawn lo va, ngaihtuah a na kher mai. An awma hmun râlmuan loh zia lah kan hriat sa a lo ni bawk nen, tawngtai bâk tih theih kan nei tawh lo a ni deuh ber e.

Nikhat chu ina ka awm mai mai laiin kan phone a lo ri a, ka va la a. Chhattisgarh-a Mizo IR awmte'n chhiat an tawh thu a ni tlat mai! A rawn sawi tum chu ka hrethiam nghâl mai a, ka ding khûr nghâl zawih zawih a. Chanchin kimchang a rawn sawi a, ka tap ta a.

Ka mitthlâin sipai a tan châk dân leh a beih chhoh dân te a rawn lang uar uar a, a tlin ni-a a insiam dân te. Ka û hi ka chhuangin ka lo intihtheihpui ve em em thîn, a tumruhna avângin. Mahse, a tumruhna chuan thihnaah a hruailût ta si. Ka nu leh pate mit atanga lungngaihna mittui luangchhuak te avângin tap lo thei ka ni lo.

Ka nu chu rinna avâng liau liauvin a la dam hrâm hrâm a, mahse, ka pa hi ka û-in chhiat a tawh ni atangin a ni tèlin a tar telh telh mai niin a hriat a. Sorkar leh sipai lama an hotute lo kal chu tha takin lo kâwm thîn mah se, a rilru tak chu thinrimna leh lungngaihnain a luahkhat vek a ni tih hai rual a ni lo.

Nitin a hnathawhna hmunah kal mah se, a rilru-ah thil dang a lût thei tawh lo. Mi tawngtam zawk zawk a ni lo nâa, a awm dân atangin a rilru tur leh a tawrhnatzia chu a langchiang em em a ni.

In sak a duhna a rei tawh hle a, a tumna pawh a rei thawkhat tawh hle bawk. Mahse, sum lampang harsatna avângin a thei mai lo. Ka nu'n a tur reng avângin hun eng emaw chen kal ta atangin in sakna tur a tuak tan a, mahse, ka û boral atang chuan a tâwpsan leh ta.

Krismas pawh a hnai ta hle. Mahse, kum dang ang kan ni lo – kan huphurh a ni. A chhan chu ka û hian krismas hi a nghâkhlel thei em em a, chhûngkuain hlim takin kan hmang ho thîn. A tel lova krismas hman kan zuam lo a ni ber mai.

A naupan laia in lem nalh tak a sak, a thuhrûk te, a inhlawhna hmasa bera ka nu thawmhnaw tur a leisak te chu kan haichhuak a. Kan lunglên a zualin ka û chêt dân chuan rilru a va khawih tehreng em! Kan rin phâk bâk thil a thleng a ni ber mai.

A tel lo chuan krismas engtin nge kan hman tâk ang le? Kan chhûngkhat lainate'n min hmanpui an tum a, anni paw'n min lainat; mahse, anni chu ‘hlim taka krismas hman tur’ tih chu an thurolum a ni. Kan chhûngte an rawn zin hnu chuan kan û hming chu kan lam ri ta ngai lo va, kan chhûngkua hian a theihnghilh ta emaw tih mai tur a ni.

December ni 23 a ni a, ka û-te office lam atangin a thawmhnaw a rawn thleng hlawl mai a. Ka nu'n mittui hru keuh keuhvin a phawrh a, a sipai thawmhnaw leh a thawmhnaw dang te nen. ‘He'ng thil lungngaihthlâk tak a thlen hnuah eng vâng teh kherin nge kan lungngaih tizual tura heti ang thil an rawn tih mai le?’ tiin ka inhnît hlawp hlawp a.

Ka nu chuan tap chungin ka û thawmhnaw chu a phawrh zêl a, a pawm vawng vawng a. Ka pa pawh ngawi rengin a thu ngawt ngawt a, ka û thawmhnaw te chu a en reng a. A biangah mittui rawn luangthlain chhuatah a far keuh keuh a. Ka nu chuan tap chunga ka û thawmhnawa ipte-te a zu zen chuan eng emaw a zu dap fuh a, a rawn phawrh chhuah chuan cheng 500 note hlir 50,intâwn fel thlap hi a lo ni reng mai.

Ka nu'n chhuata a han chap darh chuan lehkha them pakhat hi a lo awm reng a. Kan han chhiar chuan he thu hi a lo inziak a:

"Ka pa in sakna tur."

Ka nu chuan ka pa a pe a, tawng miah lovin ka pa chuan a chhiar a. Kum 500 tam pawh dam dâwn ila, khata ka pa hmêl inthlâk danglam lai kha ka theihnghilh tawh ngai lo vang. Lungchhiatna leh lâwmna hmêl chu a rawn lang chhuak a, a ding a, lehkha them leh pawisa hûm chungin chung lam en chungin a rawn tap chhuak ta hawm hawm a.

Chumi hnuah banga ka û thlalâk intâr lam chu a pan chhat chhata, a mittui a hrûk hul hnuah nui hmêl a rawn pu leh ta a.

“Ka fapa, Merry Christmas.” 

Mit titlaitu

He nu mit han tihtlai zia hi aw..! A làm thiam dân em em hi! A mak thei zâwk alawm le!!

Mipa leh Hmeichhia

Hmeichhia
Mipa chu ngaihnatawm hle mah se, a nunràwng ru tlat si. Mahni hma a sial em em a, thilpêk lam pawh a ui lo hle. Rei lo te chhûng chu hlim takin min siam a, a hnu lawkah kan mittui an titla a, hlimna tam tak min pe thîntu khân rilru natna leh thinrimna sawi hleih theih loh min pe tel bawk a. Anmahni avângin tuar nasa hlein thinlung tikehsawm vek mah ila, ka hmangaih bâng thei chuang lo - mipa a ni tlat atin ni.


Mipa
‘Ka theihnghilh’ ka tih lai pawhin ka rilru-ah a awm reng a, ‘Ka hua’ ka tih lai paw'n ka hmangaih ber si. Mitchhînsan ka tum pawhin a hmêl chu chiang zâwkin ka hmu thîn a; a thu min hrilh te chu theihnghilh tum mah ila, ka bengah a thusawi aia ring a awm si lo. Hmêltha tam tak kârah pawh a hmêl chauh ka hmu thîn. Ka thinlung hian hlat tum mah se, engtik lai mahin ka thei ngai lo. Chuti taka ka hmangaih chung pawhin min la ringhlel fo si. Hmeichhia tak hi chu aw..



Hmeichhia
A bulah mittui tla zawih zawihin ka hmangaih thu hrilh mah ila, ani chuan beiseina thinlung ka put a phal ngai lo. Ka ngaihthlâk duh min hrilh se ka tihte'n ka ngaihthlâk duh min hrilh ngai si lo; engtikah nge hmangaihnaa silfai ka nih theih tâk ang le?


Mipa
Ring tak auvin a hnênah ‘Ka ngai che’ ti lo mah ila, ka ngaih zia thup ka tum chuang lo. A hmêl hmu lo mah ila, a âw ka theihnghilh ngai lo. ‘Ka hmangaih che’ tiin a tângah bei kher lo mah ila, ka hmangaih zia a hre tho si.


Hmeichhia
Thenna biahthu an sawi lo, mawi takin thangvân sángah an êng a, mahse, anni zawng Chawngmawii leh Hrangchhuana an ni. Kei pawh ka taksa hi thlarauva thlâk danglam a nih hunah chuan vânah mawi takin ka la pârvul ve ngei ang. Chutih hunah chuan hmangaihna hian min tina leh tawh ngai lo vang. Thinlung atanga chhuak hmangaihna dik tak chu tu emaw tal chuan hlutna châng an la rawn hre ve ngei àwm si a. Chutih hunah chuan hmangaihtu ngaia ka hrehawmna hian hriatreng a hlawh tawh lo vang.


Mipa
Vaukamte chu engtikah mah intâwk dâwn lo mah se, tuifinriat phuarnghettu an ni si. Thla leh arsi te pawh khi engtikah mah hlâwm khatin an awm ngai lo vang; mahse, vân boruak zau tak timawitu an ni si. Thiantha te pawh inhmu châin awm thîn mah se, an duh chu a thleng dik kher lo, mahse, inthianthatna erawh an thinlung chuan a vawng reng thîn. Chuti ang bawkin ka hmangaihna hian engtikah mah hriatthiam hlawh ngai lo mah se, hmangaihna tihlutu a ni si. Hmangaihtu haider chuan hmangaihna a hrethiam thei ngai dâwn em ni?


Tunge thiam chang zâwk?

Puii Zûn

Ka thianpa nena kan lènna in atanga kan chhuak chiah chuan no hriat ngai loh atangin phone call ka dawng a. Ka han pick up chuan hmâna ka chawlh hahdamna thin, Puii a lo ni reng mai. Kan inbiak khât deuh tawh avângin a aw atangin ka hre chhuak mai thei lo va, insawi chunga a han nuih tâk har harah chuan hai rual a ni leh si lo!

Puii hi a mak angreng. SMS pawh reply lêm lovin a reh vang vang a, a hnuah mi rawn call leh khut hi a chîng a. Tûn tumah pawh chuti ang ni turah ka lo ngai a; a rawn nui leh awr awr a, mahse, a ni lo.

"December ni khatah pasal ka nei dâwn a, chu chu ka rawn hrilh che a.. I theih chuan lo kal rawh aw..”

A dàn a dang ta! Ka lo beisei loh lam daih a ni.

“E khai! A va làwmawm ve.. Lo kal ngei ka tum dâwn nia..” ka ti chuai raih a.

“Mahse, ka buaipui hman lutuk dâwn lo che a.. Kan inah i thleng ang a, hrehawm i ti lo vang..”

A pasal tur chu keimah ang rual vel tho a nih thu te, amah nena kan inkawm chhoh tan dân thlengin kan sawi chho va, kal ngei tur chuan kan inhmin thei ta a... Mahse, ka lung a va lêng si êm!

Kum hnih ngawt chu kan inkâwm tawh. Engtin tin emaw ni kan inbe tan a, hmêl inhmu lovin hun rei tak kan inkâwm chho va. Aman min hre mah se, keiman ka hre lêm lo. A hnuah an khuaa ka thianpa awm chu a chanchin ka zâwt a, nuthlawi hmêltha leh fel tak, lerh deuh har a nih thu min hrilh ta a!

Mahse, ngaihzâwng angin kan inen lo, kan inkâwm ngeih em em ringawt. Kum hnih chhûng chu kan inkâwm tawh a, chumi chhûng chuan a hmêl chu ‘vuai’ chauhvin ka hmu; ka thianpain a chhe lo a tih kha thudik a ni tih chu ka finfiah hman tho va.

Ka vei ngai lo; ka ngai thîn. A hmêl vâng a ni lo; a ngainatawm vâng a ni. Min bia a, a nui har har a, a tawng siam siam a, a bula awm ang chiahin min siam thiam thîn. Chu chu a ni, ka ngainat em emna chhan chu.

Hmânah pawh phone-a kan inbiak laiin ka tap vak tawh! Ka bialnu nena kan harsatna ka hrilh a, min hnêm a, ka lung a chhe thut a, ka tap ta teuh va! Chuta ‘Nuam ka ti bîk lo a nia..’ a tih ri kha, chu, a rawn ri nawn leh ta!

Kan inngaizâwng a ni lo; mahse, pasal a han neih dâwn meuh chuan ka rilru hian a lo pawm awzâwng lo mai a lo ni.

A pasal neih tur thu ka hriat zân chuan lawmpuina ai mahin rilru natna chuan min tuam hneh a, hrehawm ka ti kher mai. A châng leh, ‘inngaizâwng pawh ni hawt si lo’ tiin ka inhnèm leh rih a; mahse, chuti mai a ni lo. Chu ka rilru natna chuan kawng engkimah tlâkhniam lam min pantîr a, mahse, chumi ngawl ka vei tlat si. A va na êm!

“Tûnah chuan hmána ka koh dân chea ka koh che a rem tawh lo va, tu dang mah mitmei vêng lova kan inkawm thinna hun kha a lo tâwp dâwn ta a ni. Theih ni se, hmána hlimna min pêk avânga thi si lo dam si lova awm leh ka duh a, ka lungngaihna min tâwmpui avânga pangchang taka mittui ka hrûkna kut ngeia lâwmna mittui nûl ka duh a ni. Mahse, a va harsa si êm! Lo lâwm ta pawh ni teh rèng ila, hmána ka lâwmna nena tehkhin rual a ni tawh si lo..” tia SMS thawnin ka thlah ta a ni.

A hmaa ka phone book-a a chung ber luahtu chuan min chhuahsan ta.

Ka intiamna anga a pasal neih nia lan erawh ka tum tlang ngam ta lo a ni.

Tu pu nge?

Saw... tu pu nge?

Tu pu mah; Ama’ tar,

Tiin min sêl e.

Mahni tâwka lo intihtlangvâl a lo intuaihnum ve thin nâk alaia, ‘tu pu nge?’ tih tawngkam kan han dawng thîn zet hi chu mawngtam phel leh lam sah hêk ang hlawih hlawiha nâ a ni. Eng emaw thil tûl tia han vahchuah hlek châng lah hian a nâwlpui hian tu pu nge ka nih hi an han hre châk nghâl êm êm a, thiante leh hmelhriat hnaivai deuh tena bengvar chhuah a mahni tar tara tar ka nih thu an han hrilh hnu pawhin, ‘mahse, a khabe hmul saw a tuak tawh si a...’ tih melh hian min la melh zui tâwk tâwk a; tûn laia ‘* bon top’ tih te chu a hlat hian a hla lutuk a, a beiseia beisei ringawt pawhin mawngmirh awm lo pui pawh a tla er er hian a hriat hial a ni.

Muthmuna ka inngaihtuah châng te hian, ‘Siamtu hian mahni chi um tawih tur ringawt min lo duang bîk lo asin’  ka ti rilru hial thîn. ‘Tlêmin kum lo tamin khawvêl tehna-ah  chuan upa deuh tawh mah ila, kum te chu mihringte tehna alâwm’ tiin beiseina thar nen chhuak tûktin mah ila, ‘zual zêlin’  tih ang mai chauh a ni.

Khawnge i thai chu?

Khawnge piang tura nu tur chu?

Tiin min zawt chhen, ka ning lutuk!

Tum tâwk lêng dang an piang lo nge,

A piang tawh hi ka chang lo zâwk?

Eng emaw chânga khualkhuaa kal châng hian a ni hrehawm thîn ni. Chhûngkhat hnai intibengvâr deuh ho hian, ‘Khawnge i nupui hi, i rawn hruai na nge?’ tiin hmu zo biakin min han be thîn tak a, a chhânna an dawng mumal lo thîn erawh pawi ka ti. Midang tân chuan tawngkam pângngai leh bengvârna a nih vei nen, keima bilah chuan ka pawi an sawina a ni tlat si; tlat mai a!

A châng chuan Siamtu hian manghilh palh neiin ka phu tâwk, a der mai mai pawha han ngaihzâwn satliah tur tal te hi a lo duang lo a maw ni chu aw ka ti thîn. Mahse, chutiang êm a nih chu ka ring si lo. A châng leh ka phu tâwk tur âwm ang chu tam viau hian ka hre leh hnuhnawh thîn. Amaherawhchu, chu'ng ka phu tâwk hliah hliah ang chin nia ka hriatte lah chu miten an êk ei atan takngial pawh an iai ngawih ngawih tur chi hlir an nih avângin ka lo iai ve tumhrang si, a khawlhkham zo ta vek a nih hi.

Kei ve hi zawng, zawnglaiah pawh a lai tak meuh meuh, hming bulah pawh ‘tv’ tih dah pawh inthlahrunawm lampang a nih tawh avangin ‘zl’ (zawnglai) tih chu dah ka duh ta rum rum a. Chutiangin han dah chiah ila chuan, ka hmêl la hmu lote chuan a awmzia an hre lo vang a; mahse, ka hmêl hmu tawhte erawh chu hrilhfiahna hranpa pêk an ngai kher lo vang. Mahse, han dah tak tak dawn ila, mahni mawng hlimna atanga hlim leh zualna mai a ni dâwn si! Aw..... enga’n kher nge ka nu leh pate hi min siam tura an lo inthurual mai le aw....!?

Tleitîr rawlthar chhuak thar apiang hian maw,

Ka pu tiin anka nem min lo hlan;

Ka eih nguar ang chu..

Tawngna mahah, ‘motor leh hmeichhia chu ûm ûm tur a ni lo, a aia tha an lo chhuak zêl’ tih a ni a; mahse, chu chu ka tân thil awlsam a ni ve lo. Mite anga a chhuak thar apiang ban lâwr zung zung thei tur khawpa neih sum leh pai, hmêl hmai leh kum te thlenga uanpui thei ka nih loh avângin a hlui deuh leh un deuh pawh ni se, a la awm chhun zînga a zawna la zawn ka thlang rih zâwk. 

Mahse, engtin nge ka tih leh tawh chuan ang le? A tha leh thalo thlengin tihdan tur  awm ni-a ka hriat zawng zawng chu ka hmang zo vek tawh bawk si a; ‘val hi’ han intih pawh ka zakin ka inthlahrung ta deuh e.

Mite chu ‘Mizo Hnam Pa’ te, ‘India Hnam Pa’ te an ni a, kei ve erawh chu ‘Khawvel Pu’  ka ni hawt mai. Khawi lai samsei emaw hneh theihna tur a nih tâkin tiin zahtheih loh chhuahin tawngkam lamah te pawh theitâwp kan chhuah thîn a, ‘Kohhran upa ang mai, hlem hluam che hian’ tih tawngkam hringtu mai a ni. Ka la pâ tâwk lo a nih te ringin ‘ka pu’  tia min kotu tawh phawt chu an hmaiah ka kutphah, tlangval thankin kutphah tih hriat zet mai hi ka’n bel thlawp mai zêl a; mahse, chu pawh chu, ‘‘I kut a ram,’  min titu tawn phahna mai chauh a ni.

Vawi khat pian ve man rau rauah pawh,

Mahni hraichawi awi lo va,

Val ka fam mai tur hi chu..!

Siamtu hian mihringte hi a siam hian siam chhan a nei a, mihringin dam chhan kan lo nei ta a ni. Mipa khawhar hnêm turin hmeichhia a siam a; mahse, kei chu ka khawhar tizualtu mai an lo ni. A thim zâwnga ngaihtuahna ka hman châng chuan, ‘chi dah tawih’ ngawta hringnun hi thlah liam ka hlau thîn. Mite chu thaibawih leh pahmei te, nuhah tur te an la awm a, kei chu chutiang tur pawh ka awm lo tak zet a ni.

Ka lo piang a, saruak maia lo chhuak ka nih avângin thawmhnaw ngênin ka tap nghal a, ka lo thanglian deuh a, marble leh chewing gum ka awt leh a. Ka lo tleirawl chho a, ngaihzâwng awhna chuan a turin min tur ut ut thîn. Tûnah, vawi li vel ngawt vote  ka thlâk tawh hnu hian chu ka ngaihzâwng awhna chuan min la tibuai reng. A pawi ber zâwk chu nupui ka awt tel hi a ni; dah maia’na!

Hêng ka thil awh te hi vawi khattê mah ka awt hlawhtling ngai lo. Siamtu-ina ‘awhna sual’  a tih hi a dik tak meuh meuh a ni. Kei ngat phei hi chuan ‘awhna sual leh luhlul’  la tihbelh ka duh hial mai.

Hetiang khawp hian ka hringnun zinkawngah hian midangte awt rêng rêngin hun ka hmang dâwn tih hre lâwk ngat ila chuan, ka naupan laia mi lamkhuang rûk tuma a kunga kan lawna ka tlâk teuh deuh tum te khan, a zâra uai tâng tâwk tâwk lovin ka thlah hmak tur hi a nia!

Kei zawng rihsang mual liam ka zuam lo,

Zawng zêl na’ng e, bahsamsei

Tawh phawt chu lên tar ai chuanin..

Pâwl thum kan nih kuma, ‘Bei la, bei nawn rawh’  tih hla kan zir avâng ringawt pawhin beidawn ka la tum lo va, ka puanven ka la sawichhing sauh sauh a ni. Beidawnnain a hneh theih mihring chu an hlawhtling thei ngai lo nia hriain beiseina insiamchawp zêlin ka la zawng mêk zêl a nih hi. 

Siamtu zahngaihna avânga khawngaih vâng tal pawha min lo duh palh te an lo la awm a nih chuan nun hlimna chu a takin ka tawng ve tawh ang. Chutih hunah chuan nau êk leh zun te chuan min bual zeih zuihin miin, “Thaibawih,”  min ti eng ang mahse awlsam takin ka ‘hallellui’  thei tawh ang.

Nula upa(NLUP!) lam deuh leh tharlâm deuh thlengin hriat loh a hleih pawh ka nei ta lo. Ka han chhuak a, hmeichhe hakuh lampang han tawh hian, “Saw saw, Mizoram leh India ramin inremna an ziah ni tlai thim thet theta min lo hnawltu kha a ni maw,’  a tih theih nghal a; hmeichhe sam kir, mitkalh han tawh lehin ‘A, saw chu nizâna i zakthei lo tih paha ka hmaia min bêngtu kha a ni chiang mai,’  a tih theih zêl bawk. Hetiang mihring ka kum zat aia tam an awm hi tu fa lubawk mah hian mak an tih ka ring lo hial a ni. Mahse, hêngte hi min tiphûrtu leh beiseina min siamsaktu atana hmangin, ‘ngaihzâwng chu ka ngah maw le, min ngaizâwngtu an awm lo mai pawh a’  ti chung zêlin ka la zâwng zêl dawn! Mahse...

Saw tu pu nge?

Tu pu mah, Ama tar 

Tiin min sêl e..

Mizo thli chi hrang hrang te

Kan Mizo pipute hian thlî hming hi chi hrang hrang an lo vuah a, chu’ngte chu hriat mai mai a tha ve e..

Hunbi neia tleh thîn te

1. Vahtlai thlî: Hei hi kumthar tìra thli hmasa bera ngaih a ni. January thla tâwp atanga February thla thlengin a thaw vúk vûk a, khaw that lai leh chhûn pachangah pawh a tleh thîn a ni.

2. Thlipui: March thla atanga May thla tâwp thlengin a tleh thîn a, to ruah lo hâwn dâwn chuan thlipui pawh a tleh tawh thîn. Thlî leh ruah a inzawm deuh avângin thlipui a tleh tawh hi to ruah pawh a lo sûr ve mai thîn. Thlipui tleh hian chênna in a tichhe nasa thei hle.

3. Pasawntlung thlî: Vahtlai thlî a reh hnu atanga rei lo tê, March thla tìr atang chuan khaw that ni pawhin a thaw leh vak thîn a, nikhat aia rei te a thâw a; chuta tang chuan khawi maw lai pasawntlung leiah chuan pasawntlung a lo to tawh thîn. Chuta tang chuan thlatin a tleh a, June thla thlengin a tleh ve thîn. Pasawntlung hi tum li a to thîn a, a to apiangin thlî a tleh thîn a ni.

4. Maupa thlî: June thla tìr vêl lai atanga thlî a thâwt vúk vûk chuan Maupa thlî a ni an ti. Maupa pawh hi tum li lai a to thîn a, June thla atanga October thla thlengin a to ve thîn.

5. Siruk la thlî: Thlipui hnuhnung leh thlipui na bera sawi a ni. May thla tâwp lama tleh thîn a ni a, he thlî a lo tleh tawh hnu hi chuan thim hlima khawthlang lam kâwl bula lang thîn siruk chu ‘thlipuiin a la ta’ tih a ni tawh thîn. October thla tìr khaw thiang takah thim hlimah khawchhak lam han hawi ila, a ngai têin thar sara hmuh theihin a lo chhuak thîn. Hetih huna sirukin vanlaizâwl a thlen hun hi lêng hàwn huna ngaih a ni.

Hunbi nei lêm lo thlî te

1. Telphawk thlî: Tleh hunbi a nei lêm lo. Thlipui na tak lei lam leh kilkhâwr lam hrûta a tleh vak hian, “He thlipui tleh dân chu a dang lam mang e, telphawk thlî a ni,” an ti thîn. Thlichhia an tihte zînga mi a ni.

2. Thawngaleivir: Hei hi thli vir a ni a, thâl lai March leh April lai vêlin a awm duh deuh bîk nâ a, hunbi nei thlî erawh a ni lo. Hmun hrang hrang atanga thlî lo kal intâwk khâwm kha a vir thîn; bial tè deuhva vir a awm a, a châng chuan bial lian tak pawhin a vir mup mup thîn.

3. Thlichhia: Cyclone an tih ang chî deuh, ni chuang si lo a ni. Favâng lai hi a tleh duh hun a ni a. Kum 1875 pawh khân a tleh vak tawh a, ‘thli chhe tleh kum’ an ti nghe nghe a ni. 

4. Sâr thlî: He thlî pawh hian tleh hun a nei chuang lo va, khawthat lai pawha thâwklehkhata lo thaw vúk vûk, rei lo têa reh leh mai thîn a ni. Upate chuan chutianga thlî a lo thâwt tawh chuan ‘sâr thi an awm dâwn a ni ngei ang’ an lo ti thîn.

5. Chhêmdam thlî: Hei hi a hranpà taka awm a ni chiah lo. Thâl lai, nipui sen sat laia thlî mamawh viau laia min chhêm heuh heuhtu hi chhêmdam thlî tia sawi a ni a, thlifîm ti pawhin an sawi tho bawk.

6. Thlifîm: Hei hi hun bi pawh nei chuang lova thli vâwt tha tak, zawi tê têa thaw heuh heuh thîn hi a ni. Thlifîm hi kum tluanin a awm a, chhûn leh zânah pawh a tleh thîn. Chhêmdam thlî nena sawikawp thîn a ni. He thlî hi Mizoram tinuamtu bera sawi a ni bawk.

7. Kawrhawp thlî: Kawr ruam thûk deuh chinah hi chuan a lui kawr leh a kam vêlah thli vâwt tak a tleh ve deuh reng thîn a, chu chu ‘kawrhawp thlî’ an ti.

8. Huih chhuk thlî: Khaw chhûng emaw, ramhnuai emaw, khawi laiah pawh hmun sáng zâwk atanga hmun hniam lam hawia thli chhuk tleh thîn hi ‘Huih chhuk thlî’ an ti thîn.

9. Huih chho thlî: Hei pawh hi hmun hniam zâwk atanga hmun sáng lam hawia thli tleh thîn sawina a ni.

10. Thlirum: Hei hi a eng ber nge tih hriat a har viau va, mahse, thli hming pakhata vuah thin chu a ni.

Thlî hi koh hâwn theiha ngaih a ni a. Thâl nisat lai leh kawng chho taka kala han hahchawlha thlî a ngawih dúk hian an han faifûk hlarh hlarh a, rei lo tê-ah thlifîm a lo thaw mai thîn.

He thu hi C. Lalbiaknema lehkhabu, ‘Zoram Mawitu’ tih atanga lâkchhuah a ni.

A lem târ lan a châkawm viau nâ a, tihngaihna a awm ngang lo a ni e!

He blog hming hi kan ziah tâk thlî pahnih,

Chhêmdam thlî leh Thlifîm atanga lâk a ni bawk.

Mi beidawng

He khawvêl ram zau taka chêng mihringte nunah hian beidawnna piah lama beidawnna vâwrtâwp a la awm a nih ngai chuan chu mi neitute zînga chhiar theih ka ni ngei ang. Ka nei mai ni lovin nitin kan inkawp a, ka hringnunah hian hrui lovin a uai bet tlat zâwk a ni.

Midangte tâna hlimna thlentu ni si khân keimahah beidawnna a thlen tlat a, chu chu a lo chawr no va, a lo thanglian zêl a, rah a chhuah ta hial a; chu mai ni lovin a puakkeh ta hial a!

He thil hi ka tâna lo awm niin ka hria a; hlimna hi ka tân chuan hmêlma a ni a, khawngaihna leh lainatnate chu ka rilru leh taksa hian a dawng pha lo va, a beisei pha hek lo. A ngaihtuah ringawt pawh ka inthiam lo thei hial thîn a ni.

Mi zawng zawngin min ensan a, min tlânsan ta! Midang hlim nui ri hi ka tân ânchhia a ni a, lâwmna thu kengtu chu ânchhe min lawhtu mai a ni a, a hla te chu ka tâna phuah a ni vbe lo. Lungngaihnain min chênchilh reng a, hrehawmnate chuan min hual vêlin retheihna leh mangannate chuan min khawngaih ta zâwk a! Ka tân chuan chhûn hi zân ang maia thim a ni a, zân pawh hi chhûn ang maia nunrâwng a ni. Midangte tâna mawi taka chhuak thîn ‘ni’ hi sahuai ang maiin ka do tlat a, a tla tur hi lungngai takin ka thlîr liam hrâm thîn.

Vânneihna an tih hi ka chungah a tla ve thei lo va, chutih laiin vânduaina erawh chu a hlâwm hlâwmin a rawn thleng a; ka beiseina êng de vê vê chu a rawn hliah ta vek a. Vânduaina hruia phuar behin ka awm a, lungngaihna hlîngin min chhun a, ka buai zo ta!

Ka zin kawngah hian thihna hian min hnaih reng a, zân mang tha lo tak ang maiin hlauhthâwnna leh râltitnate chuan min hual vêl reng a. Chu chuan min tichi-aiin inthununna thumal ka theihnghilh lek lek thîn. Nun hlimna hi ka tân chuan mumang ram mai a ni a, nun hahchawlhna hi thihnaah chauh awmin ka hria a, ka chhia leh tha hriatna hian chu lam chu pan turin min tur ut ut reng thîn.

Khawvêl mihring tam takte zîngah khawhar takin ka chêng a, ka mal ngawih ngawih a, khawvêl hi ka tâna siam a ni mawlh lo. Beiseina chhetè nen khawvêl thar ka thlîr nitin a, ka nghâk a, ka zawng vêl ruai thîn. Min pui turin mi dik ka zawng a, ka hmuh chhunte chuan min hlimsanin min lâwmsan a, ka tân an luangliam mawlh lo.

Kan lei inher hian hlawhchhamna bâk a rawn herchhuahpui ngai lo va, mite tâna hlimna leh lâwmna thlen thîntu khân thihna chauh min thlen dâwn a nih hi ka ti rilru hial thîn. Hmangaihna an tih hi tlêm tal chu he thinlung thlalêr ramro lutuk leih hnawng turin dawn ka châk hliah hliah thîn a ni. Mitena hlim taka suangtuahna nena duhthu an sâm thin angin kei chuan ka sâm ve thiam lo va, mahni inkhawngaihnaa bul tanin thihnaah bawk ka tâwp leh thîn. Thinlung luangliamte hian an lâwmna tlêm tal chu ka tân an chhuah ve phal lo niin ka hre tlat a, chu chuan beidawnna atâ beidawn lehzualnaah min hruai leh thîn.

Ka thinlung hi chhûm angin a zîng a, ka beiseina chu rial angin a dai a, ka ngaihtuahna chu meialhin a kângral ta! Hêng thilte hian ka lei taksa awngrawp tak hi an tichuai zo ta a, hmangaihna te, lainatna te, khawngaihna te, hlimna leh lâwmna te, lungawina te, beiseina leh hlawhtlinnaten an tlawhpawh ve ngai loh taksa chu beidawnna ruam paltlangin lungngaihna chirhdûpah a tla lût a, a tâng hlen ta! Tap chungin ka lo piang a, tapin ka seilian a, tapin ka nung a, tap chungin ka hringnun hi an vui liam dâwn ta!

(He thu ka ziah kum, 2008 vêl kha chuan ka nun kha a va beidawng thin tak êm! Ramhlun North YMA chanchinbu 'MARYMA'-ah tihchhuah a ni tawh.)

Thlûkna dah dân leh shortcut key pawimawh dang te

Â=Alt+0194         Ã=Alt+0195
Á=Alt+0193         À=Alt+0192
Ê=Alt+0202         É=Alt+0201
È=Alt+0200         Î=Alt+0206
Í=Alt+0205          Ì=Alt+0204
Ô=Alt+0212        Õ=Alt+0213
Ó=Alt+0211        Ò=Alt+0210
Û=Alt+0219        Ú=Alt+0218
Ù=Alt+0217        â=Alt+0226
á=Alt+0225         à=Alt+0224
ã=Alt+0227         ê=Alt+0234
é=Alt+0233         è=Alt+0232
î=Alt+0238          í=Alt+0237
ì=Alt+0236          ô=Alt+0244
õ=Alt+0245         ó=Alt+0243
ò=Alt+0242         û=Alt+0251
ú=Alt+0250         ù=Alt+0249
™=Alt+0153         ÷=Alt+0247
×=Alt+0215         ¾=Alt+0190
½=Alt+0189        ¼=Alt+0188
º=Alt+0186          ¹=Alt+0185
²=Alt+0178/Alt+02226
³=Alt+0179/Alt+02227
¶=Alt+0182         ®=Alt+0174
©=Alt+0169
(A awmzia chu computer keyboard-a ‘Alt’ leh number dah ho khi hmehkhawp tur a ni. Heng hi fonts hran hranah a hman theih vek a ni.)

Ka Ice-Cream

Ka hmaa tleirâwl kum 19 mi vêl lo kal chu ka thlîr reng a, ka bulah lo dingin hah hmêl takin a thaw hliam hliam a, a thlan tla chu a rawmawl kenin a hru thuak thuak bawk a. Ka hmêlhriat loh nghah lai a nih ka rin avângin no. pakhat chu ka han dial a, chutih lai chuan ka bula tleirâwl awm chuan a phone a en vat vat a. Chiang thawkhata ka ngaih avângin a pick up hmain ka dah leh nghâl vat a. A hnu rei lo tè-ah chuan ka va pan a, biak ka tum lai takin a tawng hmasa-ah a rawn tang ta zâwk a.

“Mi nghah i nei em?”

Ka ring dik a ni tih ka hre nghâl a.

“Aw, nei e. Nangmah kha..!”

Thla khat vêl liam tâ-ah khân hmeichhe pakhat hnên atangin sms ka dawng a. A ngaihzâwng nena an harsatna chungcháng leh, puih leh thurâwn beisei a lo ni a. Theih ang anga hnêmin ka fuih a. Chuta tang chuan kan inbe chho zauh zauh a. A hnuah a mizia tur âwm ang chu hriain, mi fel leh nun ngîl, inngaitlâwm tak a ni tih ka hre thei ta a.

Nikhat chu tihtur tûl a awm avângin ka lêngchhuak a. Upper bazar thlanga bus stand-a bus ka chàn lai chuan message a lo thleng a. Ka han en chuan Notei mi rawn thawn a lo ni a, ka han chhiar a.

“Bazar ka kal dâwn a, inhmu ila..”

Ka reply vat a.

“Hospital thlang bus stand-ah ka awm. Lo kal rawh, ka lo nghâk ang che.”

A hnu reilotè-ah chuan tleirâwl kum 19 mi vêl lo kal nen chuan kan inhmêlhriat ta a ni.

Thian inkâwm thang ang maiin tlângnêl tak leh inpawh taka inkâwmin a chanchinte kan sawi dûn bawrh bawrh a. Darkar chanve vêl zet kan tîtî hnuin a kalna tur, bazar lam kan pan dûn ta a.

A thil lei tur ang angte a lei hnuin a haw tur chu ka thlah a. Ice cream-te leia eiin kan infiam bawrh bawrh a. An vêng pênna thleng ka thlah hnuin ka tihtur pawh thulhin inah ka haw ta a.

Khuma mut hahdam pahin ka thil tawn ka ngaihtuah lêt neuh neuh a. Kha hmeichhia, Notei nena kan vawikhat inhmuhna atanga hetiang khawpa inkâwmngeiha kan innêl nghâl thei mai kha mak ka ti hle a. Ka ngaihtuahna pawh a kal thui hle nghe nghe.

Kum 19 mi lek a ni a, ft 5.3 vêla sáng, ngo lutuk lo, hâng lampang deuh hret a ni a. Hmai bial lam, nui mawi tak leh aw thâm chàl mai a ni a. A mawng vaw hnâpa a sum dum hlap zuah chuan a tilang nûin a tilang-duhawm zual hle a ni.

A zân atangin sms-te inthawn lehin, kan inkâwm nasa tial tial a. Chu chuan kan inkârah hriatthiam hleih theih loh inngainatna chu a piantîr ta vat a. Mak tak maiin a ni tèlin ka rilru a luah hnem tial tial a, a hnuah phei chuan a âw hre lovin zân ka muhîl tha thei lo hial a.

Zankhat chu nidang ang bawkin a message ka dawng leh a. Ka han chhiar chuan hetiang hi a lo ni a.

“Mate, ka duh che tih ka hria. Mahse, chu chu ka rilruin a pawm si lo. Ka awmdân hi ka hrethiam lo a ni..”

Kan inhmuh hmaa a chanchin zawng zawng min hrilh fai kèlh tawh avângin a inthlahrung a, a inthiam lo tih ka hria. Mahse, chu’ngte hlei hlei chuan min hneh a, keimahah a tla-na deuh deuh zâwk a.

Kan inhmuh hmasak ber ni-a a khawsazia atanga ka rilru put hmang vângin inngaihtuah rei vak ngai lovin a rûl tâwkin ka chhâng lêt ve ta a nih kha.

A chanchin a chhia a tha ka hriat vek hnua chhia leh tha hriatnaina a hnâwl loh hmeichhia tluka ka tâna tha tur an awm dâwn chuang em ni le?

Chuta tang chuan khawvêl thar ka kai ta a. Nun hranga nungin rilru dang nen nitin hun ka hmang chho tan ta a.

Zîngtina ka thawha beiseina thar min lo siam thîntu, zân ka mut dâwna duhsakna tawngkam thlum ber bera min mangtha thîntu a ni a, ka khawhar chânga min hnèmtu, ka lungngaih leh mangan chânga min thlamuantu a ni bawk. Ka thian tha ber a ni a, ka hmangaih ber a ni tel bawk. Min duh leh min hmangaih thu nitin min hlân àwl lo va, chu chuan keimaha rinawmna leh chakna min siam a ni. Intihthiam loh châng leh tihtauh châng pawha boruak thelh-daitu a ni a, ka laka a thinrim rei ngai lohna chuan amah ngaina lo thei lovin min siam a ni.

Kum chanve vêl zet hlim tak leh tudangmah ngai lova kan lèn laiin zankhat chu Notei hnên atangin chanchin duhawm lo tak ka hre ta a. Chu chu a chauh thut avânga damdawiina a luh thu a ni.

A tûkah chu a rang a rangin a awmna damdawiin ka pan vat a. Damdawiin khuma chauh hmêl taka Notei lo mu bâm chu ka va hmu ta a. A pa leh midang pahnih pathum vêlin an lo kîl laih a, an bulah ka inzep lût nghâl a.

Zah pawh dâwn lovin a kut dâng bei mai chu ka vuan chawt a, chuveleh muhîl emaw ka tih kha a lo meng diar diar a. A nui sak a. Engmah hre lo ang maiin a chhîng leh daih a. Ka rilru a khawihin a ngaihna ka hre lo kher mai.

A pa hnênah thil awmdân ka han zawh chuan a tlai chawei kham, bathroom-a a lût tur tlu thut chu biak hleih theih lohvin a awm hi a lo ni a. Zâna a harh zawk thu leh a hnuah biak theih lohva a awm tâk reng thu min hrilh tel bawk a. Zâna a harh zawk laiin a chanchin min lo la hrilh hrâm hrâm a lo ni reng mai!

Test chi hrang hrang an neih avângin a result ngaihchângin damdawiinah ka tàp nilêng a. Tlai lama a thisen test result a rawn chhuak a, a thisen zâmte chu engemaw thildang avângin hmun tam takah a keh a, a thisen kal vêl chu a kalna tur thleng lovin a taksa hmuntinah an kal darh vak a. Chutianga a taksa mamawh tâwk thisen a neih loh avângin a lung pawhin hna a thawh tur ang a thawk thei lo hi a lo ni reng a. Doctor chuan a natna an hriat mai theih loh thu leh phai lam panpui nghâl vat a ngaih tur thu a sawi bawk a.

Chu thu chuan min barakhaih kher mai!

Rilru hah tak leh ipik tak chungin chawei turin ka haw ta hnak hnak a. In ka thlen chuan khumah ka thu hnawk a. Ka mittui chu rawn parawl nghâl tiam tiamin lungchhe takin ka inhnît faih faih a. Ka kâ-ah chaw rêng a lût thei lo.

A dinhmun a that vak loh avângin mawi leh mawi lo pawh dâwn lovin damdawiin lam ka pan leh ta nghe nghe a. Damdawiina ka han luh chuan a lo harh tawh a, min hmuh veleh hlim takin min nuih nghâl ver ver a; ka hlim kher mai. A bulah thuin kan inkâwm leh melh melh a. Kan inngainatzia leh inhmangaihzia hretu, a chhûngte pawhin min hrethiamin min chhuahsan nghâl vat a.

An chhuah veleh a kuta vuanin ka hmangaihzia leh chàn mai ka phal loh thu ka hrilh mawlh mawlh a. Ani pawhin min hmangaih thu min hrilh lo chuang lo.

“Mate, naktûkah phai lam kan pan dâwn a. Ka awm loh chhûngin nitin ice-cream lo ei ziah la, min lo hrechhuak thîn dâwn nia. Ice-cream ka ngainatzia i hriat kha.”

A aw chau tak chuan ka pumin min fanchhuak vek a, ka tawng hlei thei lo.

“Mate, dam takin i lo haw leh vat dâwn alawm..”

A chhûngte lo luh leh hma chu a dam huna kan hun hmandân tur leh inneih lam thleng sawi kaiin, suangtuahna leh duhthusàm nen kan inkâwm a, kan hlim hle.

A chhûngte an lo luh tâk avângin leh a harh that tho avângin ngaihtha tak chungin ka haw ve ta a.

A tûkah chuan phai lam an pan tih ka hre thei a, Notei chanchin erawh ka hre mai thei lo. Chutiang chuan kâr khat chhûng chu rilru laklawh tak chunga awmin a chanchin ka ngaichâng reng a. Chanchin an neih zui loh êm avângin, ziaawm lam pana ngaiin tlêmin ka thla a muang deuh a.

Notei te’n phai lam an pan atanga a ni 9-na chiah a ni a. Nidang ang bawkin office-ah hnathawkin ka buai leh map map viau a. Chhûn dar 12:22-ah phone call ka dawng a. Ka han en chuan ka no. hriat ngai loh a lo ni a, ka la a.

“TS-a maw? Notei û ka nia. Nichin chawhma lawk khân i thiannu chuan min kalsan ta...!”

A sawi chhunzawm ka hre tawh lo; phone ka thlauh tawp a, chhuatah thingthi hnawkin ka ngawi reng a.

Eng nge ka ngaihtuah ka hre lo va, engtin nge ka awm tih pawh ka hre hek lo; ka chhia leh tha hriatnaten min phatsan ta pawh a ni ta ve ang.

Pute hnênah pawh engmah sawi lovin a rang lamin inah ka tlânhaw vat a. In ka thlen veleh khumah ka bawk thlawp a, tah pawh tap chhuak thei lovin ka biangah mittui a luangthla zawih zawih a.

Ka hmangih berin fam a chang ta! Damdawiina kan duhthusàm zawng zawngte kha a thlâwn mai niin, a message ka paih phal lohte pawh min tihrehawmtu mai a lo ni ta! A hnêna ka lo sawi fo tawh, khawvêl thara mi thar nena nun thara nunga thil thar kan dinchhoh mêk chu a tluchhe ta!

A hnua a chanchin ka hriat leh dânin khatia phai lam an pan hnu khân a dinhmun a hlauhthâwnawm avângin leh nikhua hre lova a awm reng avângin doctor-te chuan damlo na zual dahna (ICU=Intensive Care Unit)-ah an dah nghâl a. A thisen exam tura lâk an han tum chuan a thisen zâm an hmu zo mai lo va. A thisen zâm zawnga a taksa hmun hrang hrang an zai kak hnuah thisen tlêm azâwng an la thei hlauh a.

A result an han hriat nâk chuan a thisenah potassium leh calcium chu hlauhthâwnawm khawpin a tlêm a. Chuvângin a lung pawhin thisen sem chhuak thei lovin, a kut leh ke te chu a duk vek a. A lungphu pawhin that lam pan thei lovin thi leh dam kârah a awm reng a ni.

Tichuan, ICU-a a awm atanga a ni 8-na chiahah a thluak leh lungten hnathawk thei tawh lovin, theihtâwpa doctor thiam bîkten tihdam tuma an enkawl nachungin a thlarau chuan a chhuahsan ta a ni.

Chumi ni atang chuan engmah eiin ka in hlei thei lo va, ka mu thei hek lo. Khawlaia ka chhuah chânga mi ice-cream zawrh ka hmuh apiangin mittui ka hru lo thei lo va, chu ka mittui nen ice-cream chu harsa ti tak chungin ka ei thîn a; nitin ka hlah ngai lo. Tichuan, ka ice-cream chu be mawlh mawlh chungin ka fâwp vawng vawng thîn.

Hringnun hi mumang ram ang mai a ni;

Reilotè an lo lang a, an ral leh mai thîn.

Lungawi lohna chu hlimnain a zui;

Reilotè-ah lungngaiin kan tap leh si thîn.

(A sei hle mai, ka luangliam miau va. Han kaihtawi vak dân a awm lo atin ni.)

Dated Aizawl

The 16th April, 2010